Toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O. Mustanov I. A

Birinchidan, bu xalqaro bitimlarda ko zda tutilgan jinoyat-
larning oldini olish, tergov qilish va alohida tartibda jazolash 
bo yicha davlatlarning hamkorligidir. 
Ikkinchidan, bu hamkorlikning davlatlar tomonidan xalq-
aro huquq-tartibot uchun xavfli alohida kirdikorlarning jinoyat 
ekanligi va jazolanishini belgilash, yurisdiksiya va sud ishini 
yuritishni belgilash, jinoiy ishlar bo yicha bir-birlariga huquqiy 
yordam ko rsatish, jinoyatchilarni topshirish, jinoyatchilikka qar-
shi kurashda xalqaro tashkilotlar faoliyati kabi xususiy masala-
lardir. 
Bundan tashqari, huquqiy boshqaruv predmetiga jinoiy sud 
ishining minimal standartlari va qoidalarini belgilashni huquq-
buzarlar bilan muomalani va jinoiy huquqni muvofiqlashtirishni 
kiritish lozim. Shunga ko ra, I.P. Blishenko va  I.V. Fisenkolar 
ta rifi ilmiy asosli ko rinadi. Ta rifga ko ra,  Xalqaro jinoyat hu-
quqini xalqaro jinoyat va xalqaro xarakterga ega jinoyatlarning 
oldini olish hamda shunday jinoyatlarni sodir etganligi uchun 
jazolash bo yicha davlatlarning hamkorlik munosabatlarini tar-
tibga soluvchi huquqning me yor va tamoyillari yig indisi sifa-
tida ta riflash mumkin
2
. Ba zi detallar predmeti tahlilini hisob-
ga olib, xalqaro jinoyat huquqi bu   xalqaro bitimlarda ko zda 
                                                
1
  Ãàëåíñêàÿ  Ë.Í. Î  ïîíÿòèè ìåæäóíàðîäíîãî ïðàâà.//Ñîâåòñêèé åæîãîäíèê 
ìåæäóíàðîäíûõ ïðàâ.   Ì.: 1970.   Ñ. 247 248. 
2
  Áëèøåíêî È.Ï., Ôèñåíêî È.Â. Ìåæäóíàðîäíûé óãîëîâíûé ñóä.   Ì.: 1994.   
Ñ. 7. 

---

 
16 
tutilgan jinoyatlarga qarshi kurashda davlatlarning hamkorli-
gini tartibga soluvchi me yor va tamoyillar tizimidir, deb ta kid-
lash mumkin. 
Xalqaro jinoyat huquqi faniga kelsak, uni ta rif-tasniflashda 
ham yagona nuqtai nazar mavjud emas.  
Ulardan biri fanni mustaqil, kompleks huquqiy fan sifatida 
ifodalab, u xalqaro jinoyatlar uchun mas uliyatni hamda muvofiq 
davlatlarning jinoiy sohaga oid qonunlar bilan kurashda shu 
davlatlarning bir-biriga huquqiy yordam ko rsatish shartlarini 
belgilovchi va tartibga soluvchi me yorlarni o rganadi. 
V.P. Panovning ta kidlashicha, xalqaro jinoyat huquqi faniga 
xalqaro huquqdan alohida, mustaqil fan sifatida qarash mumkin 
emas. Xalqaro jinoyat huquqi xalqaro ommaviy huquqning 
mustaqil tarmog i sifatida tan olingan. Shu sababli xalqaro 
jinoyat huquqi fani ham uning doirasidan chiqib keta olmaydi. 
Ma lumki, xalqaro huquq davlatlar orasida ularning hamkorligi 
jarayonida yuzaga keluvchi siyosiy, iqtisodiy, madaniy, harbiy 
va boshqa munosabatlarning, ya ni davlatlararo munosabatlar-
ning xalqaro boshqaruvi bilan bog liq muammolarni o rganadi. 
Xalqaro jinoyat huquqi davlatlarning xalqaro jinoyatchilikka 
qarshi hamkorlikdagi kurashi jarayonida shakllanuvchi davlat-
lararo munosabatlarning xalqaro boshqaruvi bilan bog liq masa-
lalarini o rganadi
1
. 
R.A. Kalamakryan va R.A. Myullersonlarning fikriga ko ra, 
xalqaro jinoyat huquqi shunday tarmoqki, u xalqaro huquq sub-
yektlarining xalqaro huquqiy tartibotga jinoiy tajovuzlardan 
himoya qilish maqsadida tuzilgan va davlatlarning xalqaro va 
xalqaro xarakterdagi jinoyatlari uchun javobgarlik, shuningdek, 
aybdor jismoniy shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortish yo lidagi 
prinsip va me yorlarni o z ichiga oladi
2
. 
                                                
1
   Ïàíîâ Â.Ï. Ìåæäóíàðîäíîå óãîëîâíîå ïðàâî (ó÷åáíîå ïîñîáèå)   Ì.: ÈÍÔÐÀ M, 
1997.   C. 320. 
2
  Qarang: Ìåæäóíàðîäíîå ïðàâî â äîêóìåíòàõ / Ñîñò. Í.Ò. Áëàòîâà.   Ì.: 
Þðèä.ëèò., 1982.   Ñ. 826. 

---

 
17 
I.I. Lukashuk va A.V. Naumovning fikriga ko ra, xalqaro 
jinoyat huquqi davlatlarning va xalqaro tashkilotlarning jinoyat-
chilikka qarshi kurash borasidagi hamkorligini tartibga soluvchi 
prinsip va me yorlarni o z ichiga oluvchi xalqaro ommaviy hu-
quqning tarmog i hisoblanadi
1
. 
A.X. Saidovning ushbu masala yuzasidan ilgari surgan nuq-
tai nazaricha, xalqaro jinoyat huquqi davlatlarning xalqaro ham-
jamiyatning hayotiy muhim manfaatlarini ta minlash uchun aso-
siy ahamiyat kasb etadigan majburiyatlarini buzishini xalqaro 
huquqiy qilmish sifatida baholashdir
2
. 
Jinoyatchilikka doir tadqiqotlar 1901-yilda Italiya, Fransiya, 
Ispaniya, Avstriya, Germaniya, Angliya, Shotlandiya va Irlan-
diyada o tkazilgan, 1911-yilda esa, xalqaro qiyosiy tadqiqotlar 
uchun yagona ko rsatkichlar tizimi taklif qilindi. Bu tizim keyin-
chalik tahlil qilinuvchi ma lumotlarning qiyinligini oshirish nuq-
tai nazaridan takomillashtirildi. Qiyosiy usullar ishlab chiqilga-
nidan so ng bir qancha qiyosiy tahlillar o tkazildi. Shuningdek, 
Xalqaro Statistika instituti va Xalqaro jinoyat huquqi va Peni-
tensiyar komissiya o rtasida hamkorlik yo lga qo yildi. O tgan 
asrning 30-yillarida ular tomonidan turli mamlakatlardagi jinoyat 
statistikasini qiyosiy o rganish uchun aralash komissiya tashkil 
qilindi. 1930-yili bu komissiya turli mamlakatlarning hukumat-
lariga Xalqaro jinoyat statistika tadqiqotlari dasturini yubordi. 
Ikkinchi jahon urushi davrida bu faoliyat vaqtincha to xtatildi. 
Urush tamom bo lgandan so ng mazkur vazifa bilan BMT shu-
ullandi
3
.  
Xalqaro jinoyat tushunchasi to risidagi qarashlar BMT 
bosh Assambleyasining 1949-yil 11-dekabrdagi 96 (I) rezolyutsiya-
sida Genotsid xalqaro huquq me yorlarini buzuvchi jinoyat sifa-
tida tasniflanadi. 1948-yilgi Genotsid jinoyatining oldini olish va 
bu jinoyat uchun jazolash to risidagi konvensiyaning 1-mod-
                                                
1
  Qarang: Ëóêàøóê È.È., Íàóìîâ À.Â. Âûäà÷à îáâèíÿåìûõ è îñóæäåííûõ â ìåæ-
äóíàðîäíîì óãîëîâíîì ïðàâå.   Ì.: Íîâûé þðèñò, 1998.   Ñ. 30. 
2
  Qarang: Saidov A.X. Xalqaro huquq./Darslik.   T.: Adolat, 2001.   223-bet. 
3
  Abdurasulova  Q.R. Kriminologiya (darslik).   T.: TDYuI, 2008.   117 120-betlar. 

---

 
18 
dasida va preambulasida hamda shu sohadagi boshqa xalqaro 
bitimlar me yorlarida ham xuddi shu ta rif keltirilgan edi. Xalq-
aro huquqqa qarshi jinoyat atamasi yuzaga kelib, u ham xalq-
aro jinoyatlarni, ham xalqaro xususiyatga ega jinoiy kirdikor-
larni qamrab oladi va bu jinoiy xurujlar obyekti bo lgan muno-
sabatlarni tartibga soluvchi sifatida xalqaro huquqning ahamiya-
tini namoyon etishi lozim. 
Ushbu atama 1987-yildagi xalqaro jinoiy huquq bo yicha 
Praga xalqaro simpoziumida ham tilga olingan edi. Simpozium-
da  Xalqaro jinoyat huquqini kodekslashtirishning o ziga xos 
xususiyatlari ,  Tinchlikni saqlash va xalqaro xavfsizlik ishida 
jinoyat huquqining rolini oshirish  haqida ma ruzalar tinglanib, 
muhokama qilindi. Qabul qilingan qarorlarda xalqaro huquq-
ning jinoyatchilikning va xalqaro huquq-tartibotga, xalqaro hu-
quqning aniq me yorlariga zarar yetkazuvchi kirdikorlarning 
jazolanishini tartibga solishdagi alohida roli ta kidlangan. 
Xalqaro jinoyat huquqining shakllanishi va rivojlanishi xalq-
aro jinoyatchilikning tinimsiz o sishi oqibatida amalga oshirilgan 
majburiy va zaruriy chora bo lib, shu sohadagi davlatlar ham-
korligi doimiy ravishda huquqiy asosda takomillasha boradi. 
Jinoyatchilikni va xalqaro huquq-tartibotga zarar keltiruvchi 
jinoyatlarni jazolashni xalqaro huquqiy tartibga solish ham bir 
joyda to xtab qolgani yo q.  
Bunday jinoyatlar soni o sib bormoqda. Ularda jinoiy xuruj-
ning asosiy obyekti   jinoyatchilik bilan kurash sohasidagi mu-
nosabatlarni tartibga soluvchisi xalqaro huquq hisoblanadi. Shu 
sababli biz xalqaro huquqqa qarshi jinoyatlar haqida gapirganda 
xalqaro jinoyatlarni ham, xalqaro xarakterga ega og ir jinoyat-
larni ham nazarda tutib gapirishimiz mumkin. 
Ma lumki, bugungi kunda xalqaro jinoyatlar sifatida e tirof 
etilayotgan qulchilik, yollanma jinoyatchilik, terrorizm, garovga 
olish va boshqa jinoyatlar oqibatida millionlab begunoh insonlar 
iztirob chekayotganligini ortiqcha izohlashga hojat yo q. Xalqaro 
ekspertlarning baholashicha, dunyo bo yicha odam savdosidan 
tushadigan yillik daromad 7 mlrd. AQSh dollaridan oshmoqda. 

---

 
19 
BMTning ma lumotlariga ko ra, dunyoda har yili taxminan 2 mln. 
700 mingta shaxs odam savdosining qurboniga aylanmoqda
1
. 
Shuningdek, terrorizm hamda terroristik harakatlar oqibatida 
millionlab insonlar qurbon bo lishiga olib keldi. Shu sababli 
xalqaro jinoyatlarning oldini olishda ularga tegishli chora-tad-
birlar ishlab chiqish muhimdir. 2002-yil 22-noyabrdagi Yevro
Atlantika hamkorligi Kengashining Sammitida Prezidentimiz 
I.A. Karimov so zga chiqib,