Toshkent davlat yuridik instituti oblakulov d. O. Mustanov I. A

Kompyuter jinoyatchiligining oldini olish 
Kompyuter jinoyatchiligi  iborasining o zi 60-yillarning bo-
shida ilk bor EHMni ishlatish yo li bilan sodir etilgan jinoyat-
chilik xodisasi aniqlanganda Amerika matbuotida paydo bo lgan. 
Hozirgi vaqtda kompyuter jinoyatchiligi tushunchasiga turli xil 
nuqtai nazarlar mavjud. Ko pchilik mutaxassislar nuqtai nazari 
bilan nisbatan asoslangan va bo lishilgan tushuncha bo lib, ax-
borotni avtomatlashtirilgan qayta ishlash sohasidagi g ayriqonu-
niy harakatlar hisoblanadi. Birinchi bo lib kompyuter jinoyatchi-
ligi tushunchasi 1979-yilda AQShning Dallas shtatida bo lib o t-
gan Amerika davlatlari assotsiatsiyasi anjumanida shakllantiril-
gan. Ushbu davrda kompyuter jinoyatchiligi tarkibining quyidagi 
shakllari taklif etilgan: 
1. Yolg on taklif va so z berishlar bilan berkingan holda 
yoki o zini boshqa shaxs sifatida ko rsatgan holda pul, xususiy 
mulk yoki xizmat olish maqsadida komp'yuter hisoblash tizimi 
yoki kompyuterlar tarmog idan foydalanish yoki foydalanishga 
harakat qilish; 
2. Kompyuter, hisoblash tizimi, kompyuterlar tarmoqlari 
yoki ulardagi matematik ta minot tizimlari, dasturlari yoki ax-
borotlarini o zgartirish, zarar etkazish, yo q qilish yoki o
ir-
lash maqsadida sodir etilgan harakatlar. 
3. Kompyuterlar, hisoblash tizimlari yoki kompyuterlar tizim-
lariaro aloqani qasddan buzish. 
Malumotlarga qaraganda bugungi kunda dunyo miqyosida 
kompyuter jinoyatchiligining 52 % i pul vositalarini talon-taroj 
qilish, 16 % i kompyuter asbob-uskunalari vositalarini buzish va 
yo q qilish, 12 % i dastlabki ma lumotlarni almashtirish, 10 % i 
dasturlar va axborotlarni o irlashni tashkil etadi. 
2001-yil 23-noyabr kuni Budapeshtda  Kiber jinoyatchilik 
to risida  Xalqaro Konvensiya qabul qilindi. Ushbu Konvensi-
yaning 2-moddasiga ko ra, har bir ishtirokchi-davlat   komyuter 
tizimiga yoki uning qismiga noqonuniy kirishga qarshi kurashish 
uchun zarur bo lgan qonun yoki huquqiy ta sir choralarini qabul 

---

 
113 
qilishi kerak. Kompyuter tizimiga noqonuniy kirganlik uchun 
har bir ishtirokchi-davlat ushbu qilmishni jinoyat deb baholashi 
lozim deb belgilangan. 
BMT jinoyatchilikni oldini olish va jinoiy odil sudlov muom-
molariga bag ishlangan 2005-yil aprelda bo lib o tgan XI Kongres-
sida kompyuter vositalaridan foydalanib sodir etilgan jinoyatlar 
va ularning oldini olishga alohida e tibor qaratildi. Ushbu Kon-
gressda kiber jinoyatchilikning o ziga xos xususiyatlari va unga 
qarshi kurashishda kompleks yondashuv ishlab chiqish zarurligi, 
shuningdek, BMT tomonidan davlatlarga jinoyat qonunlariga 
kompyuter va axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlarga javob-
garlikni belgilashga oid tavsiyalar berildi. BMT ushbu Kongressi 
natijasi sifatida qabul qilingan Bankok Deklaratsiyasida ham 
kiber jinoyatchilikka qarshi kurashda milliy choralar va xalqaro 
hamkorlikni rivojlantirish masalasining alohida e tirof etilgani 
ushbu muammoning naqadar dolzarbligidan dalolat beradi. Ushbu 
jinoyatga qashi kurashish maqsadida 1981-yil  Shaxsiy ma lu-
motlarni avtomatik qayta ishlash bilan bog liq shaxsiy muxofaza 
to risida gi Strasburg Konvensiyasi qabul qilingan. 
A.A. Ortiqov, A.T. Isaxodjaev va A.V. Shestakovlar kompyuter 
jinoyatchiligini quydagicha tasniflashni qayd etadilar: 
1) jismoniy  suiiste molliklar (anjomlarni buzish, yo qotish, 
dastur yoki axborotni yo q qilish va h.k); 
2) operatsion  suiiste mollik (firibgarlik, sanksiyasiz kompyuter  
ma lumotlaridan foydalanish); 
3) dasturlar bo yicha suiiste mollik (virus va zararli dasturlar 
tarqatish); 
4) elektron suiiste mollik (dasturni noqonuniy o zgartirish)
1
. 
Sudanlik mutaxassis Mudavi Muxtar kompyuter jinoyatchi-
ligini ikki toifasini farqlaydi: