Toshkent davlat yuridik instituti o. T. Xusanov

§ 4. Davlat va jamoat birlashmalari munosabati 
 
Davlat ham, jamoat birlashmalari ham jamiyatning tuzulmalaridir. Ularning 
alohida-alohida vazifalari bilan birga umumiy vazifalari ham mavjud. Davlat va 
uning tashkilotlari bilan jamiyat birlashmalari o„rtasida to„g„ri munosabat 
o„rnatilsagina ijobiy natija berishi mumkin. Ana shu munosabatning huquqiy asosi 
Konstitutsiyada mustahkamlangan. 
Konstitutsiyaning 
58-moddasida, 
“Davlat jamoat birlashmalarining 
huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishining ta'minlaydi, ularga ijtimoiy 
hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratib beradi. 

---

237 
Davlat organlari va mansabdor shaxslarning jamoat birlashmalari 
faoliyatiga, shuningdek, jamoat birlashmalarining davlat organlari va mansabdor 
shaxslar faoliyatiga aralashishiga yo„l qo„yilmaydi” – deb belgilangan. 
Davlat bilan jamoat birlashmalari munosabatida davlat tomonidan jamoat 
birlashmalarini ro„yxatga olish tartibini o„rnatilishi hamda barcha jamoat 
birlashmalarining faoliyatini tashkil qilish, vazifasi, vakolatini belgilovchi huquqiy 
hujjatlarni (qonun, farmon, qarorlar) davlat tomonidan qabul qilinishi muhim rol 
o„ynaydi. 
Davlat o„zining qonun va boshqa huquqiy hujjatlari orqali jamoat 
birlashmalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta'minlaydi. 
Qonunlarda jamoat birlashmalarining ijtimoiy-siyosiy hayotda ishtirok etishlari 
uchun teng huquqiy imkoniyatlar belgilanadi. 
Masalan, O„zbekistonning saylov to„g„risidagi qonunlarida, barcha 
ro„yxatga olingan siyosiy partiyalarga teng imkoniyat yaratilgan va bir hil huquq 
berilgan. Qonunga asosan siyosiy partiyalar deputatlikka va Prezidentlikka 
nomzod ko„rsatishda, nomzodlarni tashviqot-targ„ibot qilishda teng huquqlarga 
ega. 
Jamoat birlashmalari o„z faoliyatini mustaqil, chetdan aralashuvlarsiz olib 
borsa, ularning faoliyati ijobiy bo„lishi mumkin. Shuning uchun Konstitutsiyada 
belgilangan qoidaga asosan, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat 
birlashmalari faoliyatiga aralashuvi, ta'sir qilishi mumkin emas. Xuddi shuningdek, 
jamoat birlashmalari ham davlat organlari va mansabdor shaxslarning faoliyatiga 
aralashishi mumkin emas. 
Davlat jamoat birlashmalarini moddiy tomondan ham qo„llab-quvvatlash 
siyosatini olib boradi. 2004 yil 30 aprelda “Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish 
to„g„risida” qonun qabul qilinib, barcha siyosiy partiyalarga teng imkoniyat 
yaratish, faoliyatini oshirish, o„z faoliyatini tashkil etishda moliyaviy 
qiyinchiliklarga uchramaslik uchun, partiyalarni davlat tomonidan moliyaviy 
ta'minlash tartibi joriy qilindi. 
Davlat jamoat birlashmalarining faoliyatiga aralashmagan holda, ular 

---

238 
faoliyatini qonunga mos bo„lishini nazorat qiladi. Siyosiy partiyalar o„z moliyaviy 
faoliyati, davlat tomonidan ajratilgan mablag„lardan to„g„ri foydalanish haqida 
davlatga (Oliy Majlisga) hisobot taqdim qiladi. Umuman har qanday jamoat 
birlashmalarining mablag„lari, ularning sarflanishi, soliq to„lashlari ham davlat 
organlari tomonidan nazorat qilinadi. 
Jamoat birlashmalarining faoliyati qonun va o„z nizomlariga muvofiq olib 
borilishi ustidan nazoratni olib borish borasida Adliya vazirligiga alohida 
vakolatlar yuklangan. 
O„zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining 
2010-yil 12-noyabrdagi qo„shma majlisidagi nutqida, mamlakat Prezidenti 
fuqarolik jamiyati shakllanishi jarayonida davlat va jamoat birlashmalari 
munosabatlariga to„xtalib, bunday tashkilotlarning davlat va hokimiyat tuzilmalari 
faoliyati ustidan ta'sirchan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishdagi roli ortib 
borayotganligini ko„rsatib o„tdi
1
. Hamda nodavlat notijorat tashkilotlarining davlat 
tuzilmalari bilan o„zaro munosabatlaridagi aniq chchegaralarni belgilash va 
tashkiliy-huquqiy 
mexanizmlarini takomillashtiruvchi “Ijtimoiy sheriklik 
to„g„risida”gi Qonun qabul qilish zarurligini uqtirdi
2
. 
Bulardan ko„rinib turibdiki faqat davlat va uning organlari jamoat 
birlashmalari faoliyatini nazorat qilishda ishtirok etish bilan cheklanmay, davla 
organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining muhim ko„rinishlaridan biri 
jamoat birlashmalarining nazorati hisoblanadi.
Ya'ni davlat va jamoat birlashmalari o„rtasidagi munosabatda nazorat, 
ularning munosabatlarini ko„rsatuvchi shartlaridan bo„lib, u ikki tomonlama 
xarakterga ega, birinchisi davlat organlarining jamoat birlashmalari ustidan davlat 
nazorati, ikkinchisi davlat organlari ustidan jamoat birlashmalarining nazorati bu 
jamoatchilik nazoratidir. 
Har ikki nazoratda ham davlat organlar, jamoat birlashmalari biri-birini 
1
1
Қаранг: Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик 
жамиятини ривожлантириш концепцияси. –Т.: Ўзбекистон, 2010, 42-бет.
2
Қаранг: шу асар, 45-бет.

---

239 
ishiga aralashmaydi, biri ikkinchisini o„rnini egallashiga, vazifasini bajarishga 
harakat qilmaydi. 
“O„zbekiston resbublikasi Jinoyat kodeksi”ning 216
2
-moddasida “Diniy 
tashkilotlar to„g„risidagi qonun hujjatlarni buzganlik” uchun jinoiy javobgarlik 
belgilangan.