Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

212

---

5.9. Jazoni ijro etish muassasalaridan bo‘shatilgan
shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarining ma’muriy
nazorati bo‘yicha prokurorlik nazorati
Oczbekiston Respublikasining 1992-yil 9-dekabrdagi «Jazoni 
ijro etish muassasalaridan bo‘shatilgan shaxslar ustidan ichki ishlar 
idoralarining m a’muriy nazorati to ‘g‘risida»gi Qonuni mavjud 
bo‘lib, unga 0 ‘zbekiston Respublikasining 1999-yil 20-avgustdagi 
Qonuni bilan o‘zgartirishlar kiritilgan. Prokurorlar ushbu Qonun 
talablariga rioya qilish ustidan nazoratni tashkillashtirishlari lozim.
Jazoni ijro etish muassasalaridan bo‘shatilgan shaxslar ustidan 
ichki ishlar idoralarining ma’muriy nazorati tarbiyaviy oldini olish 
ta ’sir choralarining majmuasini ifodalab, nazorat ostidagilarga nis­
batan ushbu Qonunda ko‘zda tutilgan cheklashlami qo'llashdan 
iborat bo‘ladi.
M a’muriy nazoratning asosiy maqsadi 
— ilgari sudlanganlar 
tomonidan takror jinoyatlar sodir etilishining oldini olish, ularda 
ijobiy ijtimoiy yo‘lga kirib olishini shakllantirishdan iboratdir.
M a’muriy nazorat o'rnatilishi va amalga oshirilishi nazorat osti- 
dagi kishining boshqa huquq va qonuniy manfaatlariga putur yetkaz- 
masligi, uning insoniy qadr-qimmatini kamsitmasligi, ish, o‘qish 
va istiqomat joyida obro'sini to'kmasligi lozim.
M a’muriy nazorat voyaga yetgan quyidagi shaxslarga nisbatan 
o ‘rnatiladi:
a) og‘ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm 
etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki 
yoki undan ortiq marta hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar 
ularning jazoni o‘tash davridagi xulq-atvori tuzalish va halol mehnat 
qilib kun kechirish yo‘liga o ‘tishni aslo istamaganliklaridan dalolat 
bersa;
b) og‘ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm 
etilgan yoki har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki yoki 
undan ortiq marta hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar ular jazo 
muddatini o‘tab bo‘lganlaridan so‘ng ichki ishlar idoralarining 
jamiyat uchun zararli kun kechirishni to ‘xtatish to ‘g‘risidagi ogoh- 
lantirishiga qaramay, jamoat tartibini muntazam buzayotgan va 
fuqarolarning qonuniy manfaatlariga putur yetkazayotgan bo‘lsalar;
d) 
o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilishga 
hukm etilgan shaxslarga nisbatan.
M a’muriy nazorat ostiga olingan shaxslarga nisbatan quyidagi 
cheklashlar qo'llanilishi mumkin:
213

---

a) kunning ichki ishlar idoralari belgilab qo‘ygan vaqtida uy 
(kvartira)dan chiqib ketishini taqiqlash;
b) tuman (shahar)ning muayyan joylarida bo‘lishini taqiqlash;
d) ichki ishlar idoralari (militsiya)ning ruxsatisiz tuman (sha- 
har)dan tashqariga chiqib ketishni taqiqlash;
e) ro‘yxatdan o ‘tish uchun har oyda bir martadan to ‘rt marta- 
gacha militsiyaga kelib uchrashish.
Yuqorida ko‘rsatilgan cheklashlar nazorat ostida bo‘lgan shaxs­
ning turmush tarziga, oilaviy ahvoliga, awalgi sudlanganligiga va 
uning shaxsini tavsiflovchi boshqa holatlarga qarab to‘la hajmda yoki 
ayrim-ayrim yo'sinda qo'llaniladi. Cheklashlar ro‘yxati uzil-kesil 
hisoblanadi, unga qo‘shimchalar qilish yoki kengaytirib sharhlash 
mumkin emas.
Ma’muriy nazoratni amalga oshirish nazorat ostidagi kishining 
istiqomat joyidagi ichki ishlar idoralari (militsiya)ga yuklatiladi. 
Sudyaning qarori m a’muriy nazoratni o‘rnatish uchun asos hisob­
lanadi. 
*
M a’muriy nazorat o‘matish zarurligi to Vrisidagi asosli taqdim­
noma sudga quyidagilar tomonidan yuboriladi:
a) og‘ir jinoyatlar sodir etganlik uchun hukm etilgan yoki har 
qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki va undan ko‘proq 
marta hukm etilgan, jazoni ijro etish muassasalarida turgan shaxs­
larga nisbatan, jazoni ijro etish muassasasi boshlig‘i tomonidan, 
mahkumning tuzalish va halol mehnat qilib kun kechirish yo‘liga 
o ‘tishni aslo istamaganligidan dalolat beruvchi materiallar bo‘lgan 
taqdirda, ozod etishdan kamida bir oy oldin;
b) o ‘ta og‘ir jinoyatlar sodir etganlik uchun jazoni ijro etish 
muassasalaridagi shaxslarga nisbatan, jazoni ijro etish muassasasi 
boshlig‘i tomonidan, ozod etishdan kamida bir oy oldin;
d) 
jazoni ijro etish muassasalaridan bo‘shatilgan shaxslarga 
nisbatan, ichki ishlar idorasi boshlig‘i tomonidan, shaxs jazoni ijro 
etish muassasasidan bo‘shatilganidan keyin jamiyat uchun zararli 
tarzda kun kechirayotganligidan dalolat beruvchi m ateriallar 
asosida.
M a’muriy nazoratni o ‘rnatish to ‘g‘risidagi masala sudya tom o­
nidan taqdimnoma olingan paytdan boshlab, 10 kundan kechikmay 
hal qilinadi. M a’muriy nazorat o‘rnatish to ‘g‘risidagi qarorda nazo­
rat belgilashga nimalar sabab bo‘lganligi, nazorat muddati, nazorat 
ostidagi shaxsga nisbatan qo‘llaniladigan cheklashlar, agar m a’­
muriy nazorat jazoni ijro etish muassasalaridan bo‘shatishda
214

---

belgilangan bo‘Isa, uning tanlangan yashash joyiga yetib kelish 
muddati ko‘rsatiladi.
M a’muriy nazorat olti oydan bir yilgacha muddatga belgilangan. 
Nazoratni amalga oshirish muddati, ma’muriy nazorat 
0
‘rnatish 
haqidagi yuqorida nomi zikr etilgan Qonunning 4-moddasi «а» va 
«d» bandlarida ko£rsatilgan shaxslar yashash joyiga yetib kelgan 
paytdan boshlab, 4-moddaning «Ь» bandida ko‘rsatilgan shaxslarga 
nisbatan esa, sudya ma’muriy nazorat о‘mat ish to £g‘risida qaror 
chiqargan paytdan boshlab hisoblanadi.
M a’muriy nazorat muddati ichki ishlar idoralarining taqdimno- 
masiga binoan, har safar yana olti oyga uzaytiriiishi mumkin, lekin 
uzaytirilgan nazorat muddati mazkur jinoyat uchun belgilangan 
sudlanganlik muhlatining tugashi yoki sudlanganlikning olib tash- 
lanishi uchun qonunda nazarda tutilgan muddatlardan oshmasligi 
lozim. Nazorat ostidagi shaxs o‘ziga belgilangan vaqt ichida tuzalish 
yo'liga o'tmagan, jamoat tartibini buzayotgan, fuqarolarning qonu­
niy manfaatlariga putur yetkazayotgan yoki o‘ziga nisbatan qo‘lla- 
nilayotgan cheklashlarga rioya etmayotgan taqdirda m a’muriy 
nazorat muddatini uzaytirishga yo‘l qo‘yiladi.
Cheklashlar ro£yxati nazorat ostidagi kishining shaxsi, uning 
turm ush tarzi va xulq-atvoriga qarab, lekin ushbu Qonunning
5-moddasida nazarda tutilgan cheklashlar doirasida qisqartirilishi 
yoki to £ldirilishi mumkin.
Jazoni ijro etish muassasasi ma’muriyati jazoni o‘tash davrida 
m a’muriy nazorat ostiga olinishi belgilangan shaxsni jazoni ijro 
etish muassasalaridan bo'shatish oldidan u tanlagan istiqomat 
joyidagi ichki ishlar idoralariga bo‘shatilayotgan kishining yetib 
borish vaqtini xabar qilgan holda sudyaning ma’muriy nazorat 
belgilash to ‘g‘risidagi qarorini yuboradi.
Sudyaning ma’muriy nazorat belgilash yoxud nazorat mudda­
tini uzaytirish va nazoratni amalga oshirish vaqtida qo'llaniladigan 
cheklashlarni o ‘zgartirish to‘g£risidagi qarori nazorat ostida bo£lgan 
shaxsga ichki ishlar idorasi boshlig£i tomonidan, jazoni ijro etish 
muassasalarida bo£lgan shaxsga esa jazoni ijro etish muassasasi bosh- 
lig£i tomonidan tilxat orqali bildiriladi.
Bunda nazorat ostidagi shaxsga uning burchlari, m a’muriy nazo­
rat qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik tushuntiriladi, nazorat 
jazoni ijro etish muassasalaridan bo£shatilish oldidan belgilangan
215

---

shaxsga esa tanlangan istiqomat joyiga belgilangan muddatda yetib 
bormaganlik uchun javobgarlik tushuntirilishi lozim. Nazorat osti­
dagi shaxsga, shuningdek, u m a’muriy nazoratdan bo‘yin tovlab 
istiqomat joyidan o'zboshimchalik bilan ketib qolganlik uchun 
javobgarlik tushuntirib berilishi kerak.
Ma’muriy nazorat ostiga olingan shaxslarning fotosurati olinadi 
va ichki ishlar idoralarida hisobga olib qo‘yiladilar. Zarur hollarda 
nazorat ostida bo‘lgan shaxslarning barmoqlari izlari bostirib olinishi 
shart. M a’muriy nazorat ostida bo‘lgan har bir shaxs to ‘g‘risida 
nazorat daftari yurgizilishi kerak.
Ichki ishlar idoralari (militsiya) xodimlari ma’muriy nazoratni 
amalga oshirishda:
a) nazorat ostiga olinganlarning xulq-atvorini ular yashayotgan 
va ishlayotgan joyda muntazam nazorat qilib borishlari;
b) nazorat ostiga olinganlarni tanlangan istiqomat joyida propiska 
qilish va ularni ijtimoiy-foydali mehnatga jalb etish yuzasidan zarur 
choralar ko‘rishlari; 
x
d) ular tomonidan jam oat tartibi buzilishi, boshqa fuqarolar­
ning huquqlari va qonuniy manfaatlariga putur yetkazilishining 
oldini olishlari hamda yo‘l qo'ymasliklari;
e) ularga nisbatan belgilangan cheklashlar buzilganligi to ‘g‘risida 
qonunda belgilangan tartibida bayonnomalar yozishlari shart.
Militsiya xodimlari m a’muriy nazoratini amalga oshirishda:
a) nazorat ostiga olingan shaxsning xulq-atvori to ‘g‘risida ish 
beruvchidan, mazkur shaxs o ‘qiyotgan joyning ma’muriyatidan, 
u yashayotgan joydagi jam oat birlashmasi va fuqarolarning o‘zini 
o‘zi boshqarish organidan, shuningdek, fuqarolardan m a’lumotlar 
talab qilib olish;
b) nazorat ostida bo‘lgan shaxsni ishga joylashtirish va unga 
turmush sharoiti yaratib berish to ‘g‘risida tegishli davlat, jamoat 
va xo‘jalik tashkilotlari oldiga masala qo‘yish;
d) nazorat ostiga olingan shaxsni suhbat uchun militsiyaga 
chaqirish, zarurat bo‘lganda bunday suhbatlarni ish beruvchining, 
jamoat birlashmasi va fuqarolar o ‘zini o ‘zi boshqarish organining 
vakillari, nazorat ostiga olingan shaxsning qarindoshlari, shu­
ningdek, suhbat mavzusiga aloqador shaxslar ishtirokida o'tkazish;
e) nazorat ostida bo‘lgan shaxsdan m a’muriy nazorat qoida- 
larini ijro etish bilan bog'liq masalalar bo‘yicha og‘zaki va yozma 
tushuntirishlar taiab qilish;
216

---

f) 
nazorat ostida bo'lgan shaxsning turar joyini soat 6 dan 22 ga 
qadar borib ko£rish huquqiga egadirlar.
M a’muriy nazoratni amalga oshirish yuzasidan ayrim tadbirlami 
o‘tkazishda ichki ishlar idoralariga yordam berish uchun ichki ishlar 
idoralarming shtatsiz xodimlari va jamoatchilikning boshqa vakillari 
jalb qilinishi mumkin.
M a’muriy nazoratdan bosh tortayotgan shaxslarni qidirish sudya 
qaroriga binoan, militsiya tomonidan amalga oshiriladi. Ma’muriy 
nazorat quyidagi hollarda to'xtatiladi:
a) ma’muriy nazorat olib borish uchun belgilangan muddat 
tugaganidan keyin, agar uni uzaytirishga asos bo‘lmasa;
b) muddatidan ilgari, basharti nazorat ostida bo‘lgan shaxs 
tuzalish yo‘liga qat’iyan o‘tganligi, ishda va turmushda o‘zini yaxshi 
tomondan ko‘rsatganligi aniqlangan bo'lsa;
d) nazorat ostida bo'lgan shaxsning sudlanganlik muhlati 
tugagan yoki sudlanganligi olib tashlangan hollarda.
M a’muriy nazoratni to ‘xtatish haqidagi «а» va «d» bandlarida 
nazarda tutilgan hollarda to'xtatish to ‘g‘risida ma’muriy nazoratni 
amalga oshirayotgan militsiya xodimi tomonidan qaror chiqarilib, 
bu qaror ichki ishlar tuman, shahar, shahardagi tuman bolim i 
(boshqarmasi) boshlig£i tomonidan tasdiqlanadi.
M a’muriy nazoratni to ‘xtatish haqidagi «Ь» bandida nazarda 
tutilgan hollarda muddatidan ilgari to‘xtatish to‘g‘risida ichki ishlar 
idorasi boshlig‘i tomonidan sudga asosli taqdimnoma yoilanadi, 
taqdimnoma o‘n kunlik muddatda ko‘rib chiqilishi lozim.
Sudya yoki ichki ishlar idorasining ma’muriy nazoratni to £xta- 
tish to £g£risidagi qarori nazorat ostida bo£lgan shaxsga e’lon qilinadi. 
Ma’muriy nazorat bstida turgan shaxsga doir hisobga olish hujjatlari 
ichki ishlar idorasida nazorat to £xtatilgan paytdan boshlab, bir 
yil mobaynida saqlanadi.
M a’muriy nazorat ostida turgan shaxs halol mehnat qilib kun 
kechirishi, jamoat tartibini buzmasligi, boshqa fuqarolarning qonu­
niy manfaatlariga putur yetkazmasligi, quyidagi qoidalarga rioya 
etishi shart:
a) militsiyaning chaqiruviga binoan ko£rsatilgan muddatda 
borish hamda m a’muriy nazorat qoidalarini ijro etish bilan bog£liq 
masalalar bo£yicha og£zaki va yozma tushuntirishlar berish;
b) ishlash yoki yashash joyi o £zgarganligi to ‘g£risida, shu­
ningdek, tuman (shahar)dan tashqariga ketayotgani to £g£risida
217

---

m a’muriy nazoratni amalga oshirayotgan militsiya xodimlarini bir 
kecha-kunduzda xabardor qilish;
d) 
boshqa aholi manzilgohiga borganida va u yerda bir kecha- 
kunduzdan ko'proq vaqt turib qolganida mahalliy ichki ishlar 
(militsiya) bo‘limida ro‘yxatdan o ‘tish;
g) 
m a’muriy nazorat ustidan o‘rnatilgan shaxs quyidagi qo‘lla- 
nilgan cheklashlarga rioya etishi shart:
1) kunning ichki ishlar idoralari belgilab qo‘ygan vaqtida uy 
(kvartira)dan chiqib ketmasligi lozim;
2) tum an (shahar)ning muayyan joylarida bo‘lishi taqiqla- 
nadi;
3) ichki ishlar idoralari (militsiya)ning ruxsatisiz tum an 
(shahar)dan tashqariga chiqib ketishi taqiqlanadi;
4) ro ‘yxatdan o £tish uchun har oyda bir m artadan to ‘rt 
martagacha militsiyaga kelib uchrashishi shart hisoblanadi.
M a’muriy nazorat ostiga olingan shaxsiy belgilangan chek- 
lashlarni buzganlari taqdirda 0 ‘zbekiston Respublikasi qonun- 
larida belgilangan tartibda m a’muriy yoki jinoiy javobgarlikka 
tortiladilar.
M a’muriy nazoratdan bo‘yin tovlab istiqomat joyidan o‘zbo- 
shimchalik bilan ketib qolgan, shuningdek, ma’muriy nazorat jazo­
ni ijro etish muassasalaridan bo'shatilayotganda belgilangan hollarda 
tanlangan istiqomat joyiga muayyan muddatda uzrli sabablarsiz 
yetib kelmagan nazorat ostidagi shaxslar 0 ‘zbekiston Respublikasi 
qonunlarida belgilangan tartibda jinoiy javobgarlikka tortiladilar.
M a’muriy nazoratga oid yuqorida qayd etilgan qonunga rioya 
etilishi ustidan nazorat 0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori 
va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Sudyaning m a’muriy nazorat o‘rnatish to ‘g‘risidagi qarori proku­
rorning noroziligi bilan yoki yuqori sud idorasi tomonidan nazorat 
asossiz ravishda belgilangan deb e ’tirof etilgan taqdirda, bekor 
qilinishi yoki o‘zgartirilishi mumkin.
Ma’muriy nazoratni belgilash hamda amalga oshirish bilan bog‘liq 
shikoyat va arizalar ichki ishlar idorasi boshlig‘i, prokuror yoki 
yuqori sud idorasi raisi tomonidan belgilab qo‘yilgan vakolatlar 
doirasida ko‘rib chiqiladi va hal qilinadi. Shikoyat berilganligi sudya 
m a’muriy nazoratni to ‘xtatish to ‘g‘risida qaror chiqarmaguncha, 
uning amalga oshirilishini to ‘xtatib qo‘ymaydi.
218

---

NAZORAT SAVOLLARI
1. Ushlab turilganlarni, qamoqqa olinganlarni saqlash joylarida, prokuror 
nazoratining tushunchasi va vazifalari deyilganda, nimalar tushuniladi?
2. Jinoiy jazolarni va jinoyat-huquqiy ta’sirning boshqa choralarini ijro etish 
chog'ida qonunlarga rioya qilinishi ustidan prokuror nazorati, uning 
predm eti, vazifalari deganda, nim alar tushuniladi?
3. Shikoyat va arizalar bilan m urojaat qilish huquqini ta ’m inlashda 
prokurorning vazifalari nim alardan iborat?
4. Shaxslarni ushlab turish joylarida, dastlabki qamoq joylarida qonunchilikka 
rioya etilishi ustidan prokuror nazoratini amalga oshirish deganda, nima 
tushuniladi?
5. Mahkumlarni ozodlikdan m ahrum etish joylarida saqlashning qonuniyligi 
ustidan nazorat nima?
6. M ahkumlarni ozodlikdan mahrum etish jazolarini ijro etish joylarida 
jazoni ijro etish koloniyasini o'zgartirish (boshqa rejimga o ‘tkazish)ning 
qonuniyligi ustidan prokuror nazorati deganda, nima tushuniladi?
7. M uddatidan ilgari jazodan shartli ravishda ozod qilish va jazoni yengilrog'i 
bilan almashtirishning qonuniyligini ta ’minlash ustidan prokuror nazorati 
deganda, nim a tushuniladi?
8. Ozodlikdan m ahrum etish bilan bog'liq bo'lm agan jazolar va sud tom o­
n id an tay in lan ad ig an boshqa m ajburlov ch o ralarin i ijro etishning 
qonuniyligi va asosliligi ustidan nazorat qilish nima?
9. Jazoni ijro etish muassasalaridan b o ‘shatilgan shaxslar ustidan ichki 
ishlar idoralarining m a'm uriy nazorati bo‘yicha prokurorlik nazorati.
10. M a’muriy nazoratning asosiy maqsadi nima?
11. M a’muriy nazorat qanday shaxslarga nisbatan va qaysi asoslarga ko‘ra, 
kim tom onidan o ‘rnatiladi?
12. M a’muriy nazorat ostiga olingan shaxslarga nisbatan qanday cheklashlar 
qo‘llanilishi mumkin?
13. M a’muriy nazorat o ‘matish zarurligi to ‘g‘risidagi asosli taqdimnoma sudga 
kimlar tom onidan yuboriladi?
14. M a’muriy nazorat qancha muddatga belgilanadi?
15. M a’muriy nazorat muddati ichki ishlar idoralarining taqdimnomasiga 
binoan, har safar yana qancha m uddatga uzaytiriiishi mumkin?
16. Ichki ishlar idoralari (militsiya) xodimlarining m a’muriy nazoratni amalga 
oshirishdagi huquq va majburiyatlari.
17. M a’muriy nazorat qaysi hollarda to ‘xtatiladi?
18. M a’muriy nazorat ostida turgan shaxs qaysi qoidalarga rioya etishi shart?
19. M a’muriy nazorat ostida turgan shaxs qanday cheklashlarga rioya etishi 
shart?