Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

O.T. Tojiboyev.
Prokuratura organlarining qonunlarni ijro etilishi ustidan
nazorati. «Davlat va jam iyat qurilishi» ixtisosligi bo'yicha magistrlik darajasi olish
uchun yozilgan dissertatsiya. Т., 2002, 54—57-bet.
22

---

tarzidagi prokuror nazorati hujjati ko‘zda tutilmadi. Um um an, 
sobiq Ittifoq yuridik amaliyotida va qonunchiligida «amrnoma» va 
«ogohlantiruv» tarzidagi prokuror nazorati hujjatlari 1987-yili 
yuzaga kelgan edi. Mustaqillikka erishgach, sobiq Ittifoq respub- 
likalari, tabiiyki, o ‘z qonunlarini ishlab chiqa boshladilar. 1995-yilgi 
RFning «Prokuratura to ‘g‘risida»gi qonunida bu ikki hujjat nazarda 
tutilmagan bo ‘lsa, 1991-yilgi «Ukraina prokuraturasi to ‘g‘risida»gi 
Qonuni va M D H mamlakatlarining boshqa o'xshash qonunlarida, 
shu jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasi qonunlarida ham amalda 
o'zgartirilmay qoldirildi. Nihoyat, 2001-yil 29-avgustdagi yangi 
tahrirdagi 0 ‘zbekiston Respublikasining «Prokuratura to ‘g‘risida»gi 
Qonuni ancha-m uncha tortishuvlardan so‘ng qabul qilindi. Ushbu 
qonunda «amrnoma» ko‘zda tutiladi. Nega? Sababi shuki, keyingi 
yillarda respublikam izda prokurorlar tom onidan ushbu ta ’sir 
hujjatining qo ‘llanilishi natijasida ko‘pgina suiiste’molchiliklar, 
huquqbuzarliklar sodir qilingani aniqlandi.
Albatta, bu hujjatning ahamiyati to ‘g‘risida yuridik adabiyotlarda 
turlicha yondashuvlar mavjud. Am m o rivojlanishning hozirgi 
bosqichida, qolaversa, respublikamizda bozor iqtisodiyotiga o'tish, 
erkin tadbirkorlik sharoitlarini yaratish kabi demokratik o ‘zgarishlar 
jarayonida «amrnoma» m a’qul ko‘rilmadi.
2001-yilgi qonunda «yangi» prokuror ta ’sir hujjatini ko‘rish 
mumkin. Bu arizadir. Uning qo‘llanish asoslari va tartibi to ‘g‘risida 
keyinroq to ‘xtalamiz. Ammo, bir narsani aytish joiz, ya’ni hozirgi 
huquqiy dem okratik davlat qurilishi jarayonida bu hujjatning 
fuqarolar, tashkilotlar va qolaversa, davlatning huquq va qonuniy 
manfaatlarini himoya qilishda ahamiyati juda katta.
Qonuniylikka rioya etish ustidan prokurorning ta ’sir ko‘rsatish 
aktlari sifatida protest, qaror, taqdimnoma, ariza va ogohlantiruvlar 
m a’lum talablarga javob berishi kerak:
1. Ular qonun buzilishiga oid dolzarb, m uhim va ahamiyatli 
xodimlarga qaratilgan b o ‘lishi lozim, bunday holat aniqlanganda, 
prokurorning protsessual aralashish zaruriyati tegishli qaror qabul 
qilinishidan kelib chiqadi.
2. Prokurorning huquqiy hujjatlarida mavjud xulosa-takliflar 
asoslangan va qonuniy bo‘lishi kerak. Ular aniq faktlarga asoslangan 
b o ‘lishi lozim.
3. Prokuror rahbarning o ‘zi qonunni buzgan shaxsga nisbatan 
qo'llanishi m um kin b o ‘lgan m a’muriy va intizomiy choralarni 
oldindan qo ‘llamasligi va buni rahbarga q o ‘yib berishi zarur.
23

---

4. Prokurorlik nazorati hujjatlarni chiqarishda amaliyotda qabul 
qilingan har bir hujjatga oid tuzilishi, shakl va rekvizitlarga hamda 
eng asosiysi, hujjatning m azm unli bolishiga e ’tibor berish lozim.
5. Nihoyat, huquqiy hujjat yuridik va uslubiy jihatdan xat- 
savodlilik bilan yozilishi kerak.