Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

birinchidan,
tegishli 
nazorat idoralari va boshqa davlat idoralaridan joylardagi qonunchilik 
ahvoli, iqtisod sohasida o ‘tkazilayotgan islohotlam ing jarayoni, 
ijtimoiy sohadagi o ‘zgarishlar, ularning borish dinamikasi va to ‘s- 
qinlik qilayotgan omillar yuzasidan tegishli m a’lumotlami talab qilib 
olinishi.
Ikkinchidan,
to ‘plangan m a’lum otlarni to ‘liq va chuqur tahlil 
qilish, ular orasidan prokuror ta ’sir choralari qo‘llanishi talab qilina­
yotgan konkret yo‘nalishlar va tarm oqlam i aniqlash zarur.
18

---

Q onunlar ijrosini tekshirishning asosiy omili sifatida tekshiruv- 
larning aniq va yuqori saviyada rejalashtirilishini olish mumkin. 
Boshqaruv idoralari, mahalliy hokimiyatlar, nazorat idoralari, 
mansabdor shaxslarning fuqarolar va yuridik shaxslarning huquq- 
larini poymol etuvchi noqonuniy huquqiy aktlarini aniqlash va 
ularga protest keltirish masalasini hal etish umumiy nazorat faoliya­
tining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Prokurorlarning bu 
faoliyatiga sistemali va doimiy xarakter berish uchun, chiqarila- 
yotgan huquqiy aktlaming Konstitutsiya, Qonunlar, Prezident Far- 
monlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlariga mosligini har bir cho- 
rakda kamida bir marotaba tekshirilishini tashkil etish zarur.
Bu borada alohida e’tiborni:
• hokimlar, respublika vazirliklari rahbarlari, idoralar, konsem - 
lar, korporatsiyalar, assotsiatsiyalar, fuqarolaming o ‘zini o ‘zi bosh- 
qarish viloyat, shahar va tum an organlarining normativ hujjat- 
larining qonuniyligiga;
• davlat idoralarining rahbarlari va mansabdor shaxslarining 
fuqarolarga m a’muriy jazo qo‘llash haqidagi qarorlarining qonuniy­
ligiga qaratilishi shart.
N oqonuniy aktlar protest keltirish yo‘li bilan bekor qilinishi 
yoki qonunga muvofiqlashtirilishi lozim. Protest tegishli mansabdor 
shaxs yoki idora tom onidan rad etilgan holda belgilangan 1 oylik 
m uddat ichida sudga protestni rad etish haqidagi qaror noqonuniy 
ekanligini tan olinishini talab qilib, ariza kiritilishi lozim.
Xuddi shuningdek, hududiy prokurorlar, respublika boshqaruv 
idoralarining qonunga zid huquqiy aktlari aniqlangani holda 
respublika prokuraturasiga tegishli taqdim nom a bilan chiqishlari 
lozim. Fikrimizning dalili sifatida, 2001-yilda respublika prokuratura 
idoralari tom onidan yuqorida ko‘rsatilgan idora va mansabdor 
shaxslarning 10665 ta qonunga zid b o ‘lgan huquqiy aktlariga 
protestlar keltirilganligini misol tariqasida keltirishimiz mumkin. 
Bulardan 4451 tasi yoki 41,7 % i davlat m a’muriy organlarining 
mansabdor shaxslari va fuqarolami m a’muriy javobgarlikka tortish 
haqidagi qarorlariga nisbatan kiritilgan.
Deyarli har uchinchi prokuror protesti 3083 ta yoki 28,9 % i 
ijtimoiy soha bo ‘yicha, ulardan 2110 tasi, ya’ni 68,4 % i ish beruv- 
chilaming, M ehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining 
joylardagi idoralarining xizmatchi va ishsizlaming m ehnat huquq- 
larini buzuvchi buyruq va ko ‘rsatm alarini bekor qilish uchun 
kiritilgan.
19

---

N o qo n u n iy huquqiy ak tlar qabul qilish borasida nazo rat 
qiluvchi idoralar hissasiga 2673 ta, ichki ishlar idoralariga 1796 ta 
protestlar to ‘g‘ri kelgan. N oqonuniy huquqiy aktlarni bekor qilish 
yoki qonunga moslashtirish talab etilib viloyat, shahar va tum an 
hokimlari, respublika va hududiy boshqaruv idoralarining 1043 ta 
qarorlariga protest kiritilgan, ularning 721 tasi bevosita hokimlik 
idoralariga tegishlidir.
Fuqarolam ing m ehnat huquqlarini, xavfsiz m ehnat sharoit- 
larini, nafaqa bilan ta ’minlash, sog‘liqni saqlash, onalik, bolalik, 
nogironlaming, qariyalaming va aholining boshqa ijtimoiy himoyaga 
muhtoj qatlamlarini himoyalash.
M am lakatim izda vujudga kelayotgan bozor m unosabatlari 
sharoitida Respublika Prezidentining «Davlat — kuchli ijtimoiy 
him oyachi» prinsipi, barcha prokurorlar to m o n id an ijtim oiy 
sohadagi asosiy omil sifatida baholanishi darkor1.
2002-yilning 1-yanvar holatiga respublika b o ‘^icha nafaqa va 
ijtimoiy yordam oluvchilar soni 3.203.808 kishini, ulardan yoshi 
b o ‘yicha 1.857.427 nafarni, nogironlik bo ‘yicha 589.138 nafarni, 
ulardan harbiy xizmatchilar 30.534 nafarni, boquvchisi yo‘qolgan- 
ligi sababli 468.768 nafarni va ijtimoiy nafaqa oluvchilar 258.845 
nafarni tashkil etgan. Urush qatnashchilari va frontorti xizm at- 
chilariga tenglashtirilgan shaxslar 2001-yilning oxirida 1.857.427 
nafarni, Chernobil AES halokatini baratraf etishda qatnashgan 
shaxslar 7540 nafarni tashkil etgan.
Fuqarolam ing o'zini o ‘zi boshqarish organlari ham da m ehnat 
va aholini ijtimoiy himoyalash vazirligi tizimlarida 241.300 ta kam 
ta ’minlangan va 858.600 ta 16 yoshga qadarli farzandlari bo ‘lgan 
oilalar ro‘yxatga olingan.
2002-yilning 1-yanvar holatiga respublikada 27 ta 3650 tarbiya- 
lanuvchiga ega b o £lgan bolalar uyi, 29 ta 7118 nafar qaraluvchisi 
b o ‘lgan qariyalar va nogironlar ham da 5 ta 1537 nafar nogironlarni 
saqlab kelayotgan internat-uylar bor.
Ammo faqat 2001-yilning o‘zida prokuratura tom onidan 2123 ta 
holatda ko‘p bolali oilalarga nafaqa ajratishni so‘rab, murojaat qilgan 
fuqarolaming huquqlari poymol etilganligi aniqlangan. Respublika 
idoralariga kelib tushgan arizalardan 3521 tasi fuqarolaming xo‘jalik
1