Toshkent davlat yuridik instituti o. M. Mad aliyev prokuror nazorati

267

---

7.8. Fuqarolarni qabul qilish. Ariza va shikoyatlarni
umumlashtirish, tahlil qilish
Shu asnoda prokurorlar o ‘z vakolati doirasidagi hududda 
jinoyatchilik va qonuniylikni qay darajada ekanligini, jinoyatchilikni 
o‘sish dinamikasini, prokuratura faoliyatini qay bir yo‘nalishini 
kuchaytirish lozimligini belgilab oladi. Yillik rejalarini tuzishda ham 
ushbu natijalarni e’tiborga olib, ish rejalari ishlab chiqiladi. Huquqni 
muhofaza qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtirishda ham 
bu m a’lumotlardan, tahlil natijalaridan foydalanadi. Jinoyatlaming 
oldini olish, bartaraf qilish va kelgusida shu kabi jinoyatlarni kelib 
chiqmasligi uchun tegishli chora va tadbirlami belgilab olishda 
foydalanadi.
Fuqarolarning ariza va shikoyatlarini hamda yuridik shaxslarning 
murojaatlarini ko‘rib chiqish Qonunning 7-moddasida belgilangan. 
Unda qayd etilishicha, «Prokuratura organlqji fuqarolarning ariza 
va shikoyatlarini hamda yuridik shaxslarning murojaatlarini ko‘rib 
chiqadilar, ularning buzilgan huquqlarini tiklash va qonuniy 
manfaatlarini himoya qilish chora-tadbirlarini ko‘radilar.
Prokuror fuqarolarni va yuridik shaxslarning vakillarini shaxsan 
qabul qiladi. Prokuror o ‘ziga tushgan taklif, ariza va shikoyatlarni 
tekshirish vazifasini zarur hollarda tegishli davlat boshqaruvchisi, 
n azo rat va tek sh irish organlariga, korxona, m uassasa va 
tashkilotlarning mansabdor shaxslariga topshirish hamda ulardan 
tekshirishga taalluqli barcha materiallar bilan birga tekshirish 
natijalariga doir yozma axborot berishlarini talab etish huquqiga 
ega.
Fuqarolarning ariza va shikoyatlari hamda yuridik shaxslarning 
murojaatlarini ko‘rib chiqish natijalari bo‘yicha prokuror qaror 
qabul qiladi, bu qaror ustidan yuqori turuvchi prokurorga shikoyat 
qilinishi mumkin.
0 ‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori tomonidan fuqaro­
ning ariza va shikoyati yoki yuridik shaxsning murojaati yuzasidan 
qaror qabul qilinganidan keyin prokuratura organlarida ular bo‘yicha 
ish yuritish tugatiladi, yangi ochilgan holatlar bundan mustas- 
nodir».
Prokuror o‘z zimmasiga yuklangan vazifani bajara borib, fuqaro­
ning huquq va erkinliklari buzilganligi to ‘g‘risidagi arizalar, 
shikoyatlar hamda boshqa m a’lumotlami ko‘rib chiqadi va tekshi- 
268

---

radi; arizachilarga ularning huquq va erkinliklarini himoya qilish 
tartibini tushuntiradi; fuqaroning huquq va erkinliklari buzilishining 
oldini olish va bartaraf etish, qonunni buzgan shaxslarni javob­
garlikka tortish hamda yetkazilgan zararni qoplash chora-tadbirlarini 
ko‘radi; 0 ‘zbekiston Respublikasining «Prokuratura to‘g‘risida»gi 
Qonuni 22-moddasida nazarda tutilgan vakolatlardan foydalanadi.
Fuqaroning huquq va erkinliklarining buzilishini jinoiy xusu- 
siyatga ega deb bilish uchun asoslar mavjud bo‘lgan taqdirda, 
prokuror jinoyat ishi qo‘zg‘atadi hamda uni sodir etgan shaxslar 
qonunga binoan, jinoiy javobgarlikka tortilishiga doir choralarni 
ko‘radi.
Fuqaroning huquq va erkinliklarining buzilishi m a’muriy 
huquqbuzarlik xususiyatiga ega bo‘lgan hollarda prokuror ma’muriy 
huquqbuzarlik to ‘g‘risida ish qo‘zg‘atadi yoki zudlik bilan huquq­
buzarlik to‘g‘risidagi ma’lumotni va tekshiruv materiallarini ma’­
muriy huquqbuzarliklar to ‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqish vako­
latiga ega bolgan organga yoki mansabdor shaxsga beradi.
Prokurorning ushbu sohadagi vakolatlari jinoyat protsessual 
qonunchiligi bilan (382—388-moddalar), «Prokuratura to ‘g‘ri- 
sida»gi Qonun (28-modda) va boshqa huquqiy hujjatlar bilan tar- 
tibga solingan. JPK ning 382-moddasiga muvofiq, prokuror 
surishtiruv va dastlabki tergov harakatlarini yuritishda qonunlarning 
ijro etilishi ustidan nazoratni olib borar ekan quyidagi vakolatlarga 
ega bo'ladi: sodir etilgan yoki tayyorlanayotgan jinoyatlar haqidagi 
ariza va m a’lumotlarni qabul qilish, ro‘yxatdan o'tkazish va hal 
etish to ‘g‘risidagi qonun talablari qay darajada ijro etilayotganligini 
har oy kamida bir marta tekshiradi; surishtiruvchilar va tergov- 
chilarning qonunga xilof hamda asossiz qarorlarini bekor qiladi; 
jinoyatlarni tergov qilish, ehtiyot chorasini tanlash, o‘zgartirish yoki 
bekor qilish, jinoyat tavsifmi belgilash, ishda ayblanuvchi tariqasida 
ishtirok etishga jalb qilish, ayrim tergov harakatlarini bajarish va 
jinoyat sodir etgan shaxslarni qidirish to ‘g‘risida yozma ko'rsat- 
malar beradi; tergov yuritish va ehtiyot chorasi sifatida qo'llanilgan 
qamoqda saqlash muddatini uzaytiradi; ishlarni surishtiruv va 
dastlabki tergov organlariga qo'shimcha tergov o‘tkazish to‘g‘ri- 
sidagi o‘z ko‘rsatmalari bilan qaytaradi.
Muhokama etiiayotgan masala yuzasidan ham Bosh proku- 
roming maxsus yo'riqnomasi va nizomi mavjud bo‘lib, quyidagi 
ko‘rinishga ega: