Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

4-§. Merosni qabul qilib olish huquqining o'tishi
V orislikka chaqirilgan m ero sx o 'r qonun bo 'y ich a ham , v asiy at 
bo'yicha ham o'ziga tegishli bo'lgan m eros m ulkning ham m asiga yoki 
bir qismini qabul qilib olish huquqiga, meros ochilgan paytd an e ’tiboran 
ega bo'ladi.
Merosni qabul qilib olish bir tomonlama bitim bo'lib, uni bajarish 
faqatgina meros oluvchining erki-irodasiga bog'liq. M erosxo'r meros mulkni 
olish huquqidan voz kechishi mumkin.
Meros qabul qilish uchun m axsus m ud dat qonunda belgilangan 
emas. L ekin m eros h u q u q id an voz k echish u c h u n olti oy m u d d a t 
belgilangan. Shu m uddatda m erosdan voz kechgani to'g'risida notariusga 
ariza bilan m urojaat qilmasa, m erosxo'r merosni qabul qilgan hisoblanadi.
M eros m ulkni boshqarish, saqlash, qism an bo'lsa ham , u n d a n
fo y d a la n ish , s h u bilan b irg a , m ero sg a b o 'lg a n h u q u q to 'g 'r is id a
guvohnoma berishni so'rab, notariusga qilingan m urojaat - m eros m ulkni 
qabul qilganligini isbotlaydi.
« A gar m e ro s x o 'r m ero sn i q a b u l q ilm a g a n v a m e ro s m u lk i 
fuqarolam ing o'zini o'zi boshqarish organiga, davlatga yoxud biror bir 
shaxsning egaligiga o'tkazilmagan bo'lsa, - deyiladi Oliy sud Plenum ining

---

33-son qarori 14-bandida, - m erosxo'r istagan vaqtida merosga bo'lgan 
huquq to'g'risida guvohnoma olish uchun notariusga m urojaat qilishi 
mumkin».
Qonun bo'yicha merosxo'r yoki vasiyat bo'yicha vorislikka chaqirilgan 
voris m eros ochilmasdan oldin yoki meros ochilgandan keyin, merosni 
o'ziga tegishli qismini olish uchun h arakat qilmasdan vafot etgan taqdirda, 
m eros m ulkdan unga tegishli ulushni qabul qilib olish huquqi qonun 
bo'yicha taqdim etish huquqi asosida uning m erosxo'rlariga o'tadi.
Masalan, fuqaro «К» 2001 yil 15 m artida vafot etishi munosabati 
bilan, uning o'g'illari «В» va «D» vorislikka chaqirilgan. Ammo «В» ikki 
oy o'tgandan keyin 2001 yil 15 m ay kuni otasidan qolgan m eros mulkdan 
o'z ulushini ololmasdan vafot etgan. Meros qoldiruvchi «К» bilan birgalikda 
yashab tu rg a n o'g'li «D» meros mulkning hammasiga merosga bo'lgan 
huquq to'g'risida guvohnoma berishni so'rab, notariusga m urojaat qilgan 
Meros qoldiruvchi «K»ning k atta o'g'li «B»ning qonun bo'yicha merosxo'ri 
«X» borligidan xabar topgan notarius, uni vorislikka taqdim qilish huquqi 
bo'yicha chaqirib, otasi «B»ga tegishli bo'lgan m eros ulushga bo'lgan 
huquq to'g'risida guvohnoma berib, masalani adolatli hal qilgin.
Meros ochilgandan keyin yoki meros ochilmasdan oldin vafot etgan 
m e r o s x o 'r n in g m e ro s u lu s h in i q a b u l q ilib o lish h u q u q i u n in g
m erosxo'rlariga taqdim etish huquqi bo'yicha o'tadi.
Vafot etgan m erosxo'rning m eros olish huquqi ham uning vorislari 
tomonidan um um iy d a’vo m uddatida amalga oshirilishi m um kin
M e ro s m u lk n i q a b u l q ilib o lg an , a m m o u n i te g is h lic h a
rasm iylashtirishga ulgurm asdan vafot etgan taqdirda, uning vorislari, 
merosni qabul qilish huquqi taqdim qilish huquqi asosida o'tadi.
Merosni qabul qilish huquqining o'tishi bilan taqdim qilish huquqi 
bo'yicha m eros olish quyidagilar bilan farq qiladi:
a) Merosni qabul qilish huquqining o'tishi merosxo'r meros ochilgandan 
so'ng m erosni qabul qilib, uni rasm iylashtirishga u lgurm asdan vafot 
etishi m unosabati bilan am alga oshiriladi;
b) Merosni qabul qilish huquqining o'tishi, nafaqat qonun bo'yicha, 
shuningdek, vasiyat bo'yicha vorislikda ham amalga oshiriladi;
v) M erosni qabul qilish huquqini nafaqat nabira va chevaralar, 
shuningdek, boshqa h a r qanday m erosxo'rlar ham qo'lga kiritadilar.
D em ak, merosni qabul qilib olgan voris merosga bo'lgan huquq 
to'g'risida guvohnom a olishga ulgurm ay vafot etgan bo'lsa, uning merosni 
qabul qilish huquqi meros tarkibiga kiradi va uning m erosxo'rlari merosga 
bo'lgan huquq to'g'risida guvohnom a berishni talab qilishlari mumkin.

---

Meros m ulk meros ochilishi bilan vorislar ixtiyoriga o'tudi. Ammo 
m eros m ulkni qabul qilib olgan vorisga uni ta s a r ru f qilish huquqi 
berilm agan. Meros m ulk hisobidan x a ra jat qilish h uquqi qonun bilan 
belgilangan olti oylik m uddat o‘tgandan keyingina yoki merosga bo'lgan 
huquq haqidagi guvohnoma olingandan keyin v u judga keladi. Meros 
ochilgan joyda ham m a vorislar m avjud bo'lgan taqdirda, ular o'rtasida 
kelishuv bo'lsa, meros mulk hisobidan ham m a xarajatlarni amalga oshirish 
mumkin. Bunday hollarda merosni keyinchalik taqsim laganda, vorislar 
qilingan xarajatlarni o'zlari qabul qilgan meros hissalariga m utanosib 
ravishda hisob-kitob qilishlari mumkin.1
Meros m ulk hisobidan xarajat qilish tartibi FK ning 1155-moddasi, 
«Notariat o'g'risida»gi Qonuning 57-moddasida nazarda tutilgan.
«Meros vorislar o'rtasida taqsimlanishidan oldin, — deyiladi FKning 
1155-moddasida, - meros qoldiruvchining vafoti oldidan xastaligi tufayli 
qilingan xarajatlar, meros qoldiruvchining dafn etish xarajatlari, merosni 
egallash, m uhofaza qilish, b o sh q a rish va v a siy a tn o m a n i ijro etish, 
shuningdek, vasiyatnomani ijro etuvchi yoki merosni boshqaruvchi haq 
to'lash bilan bogiiq x arajatlarn i qoplash to'g'risid agi talab lar m eros 
hisobidan qondirilishi lozim. Bu talablar meros qiym ati hisobidan boshqa 
barcha talablardan, shu jum ladan, ipoteka yoki boshqa garov bilan 
ta ’m inlangan talablardan oldin imtiyozli ravishda qoldirilishi lozim».
Z aru r hollarda, bu qoidadan istisno tariqasida notarius meros mulk 
hisobidan ayrim xarajatlarni qoplash uchun m ablag' ajratib berish haqida 
ko'rsatm a berishi mumkin.
Masalan, meros qoldiruvchining qaram og'ida bo'lgan voyaga etmagan, 
yordamga muhtoj, mehnatga layoqatsiz boqimlarining turm u sh kechirishi 
uchun vaqtincha meros mulk hisobidan mablag' ajratib berilishi mumkin.
Meros qoldiruvchining vafoti m unosabati bilan am alga oshirilishi 
lozim bo'lgan dafn marosimiga ketadigan xarajatlar, birinchi navbatda, 
meros m ulk tarkibiga kirgan pul m ablag'lari hisobidan bo'lishi kerak. 
Pul m ablag'lari etishmagan yoki um um an bo'lm agan taqdirda, boshqa 
m ulklar hisobidan qoplanadi.
Meros mulkdan qilingan xarajatlar yuzasidan kelib chiqqan har qanday 
nizolar vorislarning da’vo arizasiga binoan sud tomonidan ko'rilib, hal qilinadi

---

Meros qoldiruvchining qarzlari bo'yicha kreditorlar oldida javobgarlik 
m erosxo'rlar zimmasiga tushadi. Odatda, o'zbekcha urf-odatlar bo'yicha 
vafo t e tg a n sh ax sn in g d a fn e tish m arosim ida k o 'p c h ilik o 'rta sid a
vorislardan biri meros qoldiruvchining qarzlari uchun javobgarlikni o'z 
zimmasiga oladi.
FKning 1156-moddasiga asosan, meros qoldiruvchining kreditorlari 
v a s iy a tn o m a n i ijro e tu v c h ig a , m e ro s n i b o s h q a r u v c h ig a y oki 
m erosxo'rlarga meros qoldiruvchining m ajburiyatlaridan kelib chiqqan 
o'z talablarini qo'yishga haqlidirlar. Bu holda m erosxo'rlarning h ar biri 
o'ziga tek k a n m eros m ol-m ulkning qiym ati doirasida sherik qarzdor 
sifatida javobgar bo'ladilar.
M eros m ulkni qiym atini belgilashda bozor n arx inin g o 'rta c h a
m iqdoridan kelib chiqib, hisob-kitob qilish lozim bo'ladi.
M ulk qim m atin i b elg ilash d an kelib chiqq an nizolar ham sud 
tom onidan ko'rilib, hal qilinadi.
M erosxo'rlar faq at qonun bo'yicha huquqni olish yo'l qo'yilgan 
meros qoldiruvchining qarzlari uchun javobgar bo'lishlari mumkin.
Meros qoldiruvchining shaxsi bilan bog'liq qarzlar (aliment, nafaqa 
to'lash) faqat o'tgan vaqtdan qolgan qarzi uchun meros m ulk hisobidan 
qoplanadi.
Meros m ulkni saqlash, qo'riqlash uchun tayinlangan shaxslarga, 
shuningdek, meros mulkni boshqarish uchun vasiyatnomani ijro etuvchi 
s h a x s la rn in g x iz m a tla ri u c h u n h a q to 'la s h m asa lasi h a m m eros 
taqsimlanishiga qad ar hal qilinishi kerak. Bundan xarajatlarni qoplash 
haqida topshiriq notarius tomonidan berilishi mumkin.
«N otariat to'g'risida»ga qonunning 55-moddasiga asosan, meros 
boshqaruvchilari va meros m ol-mulk saqlash uchun topshirilgan boshqa 
shaxslar, ag a r ular m erosxo'r bo'lmasalar, meros mol-mulkni saqlaganlik 
uchun m erosxo'rlardan haq talab qilishga haqlidirlar.
Meros qoldiruvchining qarzlari uchun javobgarlik haqidagi qoida'lar 
barcha qonun bo'yicha ham , vasiyat bo'yicha ham m erosxo'rlarga, shu 
jum ladan davlat yoki boshqa yuridik shaxslarga bab-barobar taalluqlidir.
« N o ta ria t to 'g 'ris id a » g i q o n u n n in g 5 7 -m o d d a sid a , n o ta riu s 
m erosxo'rlar tomonidan m eros qabul qilib olinguncha, agar meros qabul 
qilib olinm agan bo'lsa, m erosga bo'lgan huquq to'g'risida guvohnoma 
davlatga berilguncha, meros m ol-mulk hisobidan:
1) 
M eros qoldiruvchi kasal bo'lgan v aqt m obaynida u nga qarab 
tu rg an , shuningdek, vafot etg an d an keyin, uni dafn etish va qabrini 
obod qilish;

---

2) Meros qoldiruvchining qaram og‘ida bo'lgan fuqarolam i ta ’minlash;
3) Ish haqi bo'yicha d a’volarni va ularga tenglashtirilgan d a’volarni 
qanoatlantirish;
4) Meros m ol-m ulkni qo'riqlash va uni boshqarish, shuningdek, 
m ero sx o 'rlarn i chaqirish haq id ag i x ab arn i e ’lon qilish bilan bog'liq 
xarajatlam i to'lash to'g'risida farm oyish beradi.
A gar ko'rsatilgan x arajatlar meros m ulk taqsim langunga qad ar 
to'lanm agan bo'lsa, m erosxo'rlarning olgan hissalariga m utanosib ravishda 
undiriladi.
Bunday xarajatlam i undirib olish uchun um um iy d a ’vo m uddati 
qo'llaniladi.