Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

  
5
§
. Suvlarni muhofaza qilishning huquqiy chora-tadbirlari. 
  
 
O`zbekiston  respublikasi  territoriyasida  suv  resurslaridan  foydalanuvchilar 
undan  oqilona,  tejab-tergab    foydalanishlari,      muhofaza  qilishlari  shart.  Agarda 
ushbu  talablarga  rioya  qilinmasa  O`zbekiston  Respublikasi  qonunlariga  muvofiq 
tegishli huquqiy javobgarlik mavjud ekanligini eslatish lozim. 
 
Shuningdek,  suv  to`g`risidagi  qonunlarni  buzganlik  uchun  tegishli 
javobgarlik  masalasi  O`zbekiston  Respublikasi  "Suv  va  suvdan  foydalanish 
to`g`risida"gi qonunning XXVII bobi 114-116 moddalarida o`z aksini topgan.  
 
Ushbu  qonunning  114-moddasida  ko`rsatilgan  bitimlarni  tuzishda  aybdor 
bo`lgan shaxslar, shuningdek: 
 
suv  obyektlarini  o`zboshimchalik  bilan  egallab  olgan  yoki  suvdan 
o`zboshimchalik bilan foydalangan; 
 
suvdan foydalanish limitlarni buzgan holda suv olgan; 
 
daryolarni bulg`agan va ifloslagan; 
 
suvni  bulg`ash  va  ifloslashning  yoki  suv  yetkazadigan  zararli  ta'sirning 
oldini  oladigan  inshootlari  va  qurilmalari  bo`lmagan  korxonalarni,  kommunal 
obyektlarni va boshqa obyektlarni ishga tushirgan; 
 
suvdan  (suv  obyektlaridan  chiqarib  yoki  ajratib  olingan  suvdan)  xo`jasizlik 
bilan foydalangan; 
 
suv  havzalarida  suvni  muhofaza  qilish  rejimini  buzib,  uning  bulg`anishiga, 
tuproqni  suv  yuvib  ketishiga  va  boshqa  zararli  hodisalar  ro`y  berishiga  sabab 
bo`lgan; 
 
suv xo`jaligi inshootlari va qurilmalariga shikast yetkazgan va ularni vayron 
qilgan; 
 
suv xo`jaligi inshootlarini va qurilmalarini ishlatish qoidalarini buzgan; 

---

 
suvning  holatiga  ta'sir  qiluvchi  to`siqlar,  nasos  stansiyalari  va  boshqa 
inshootlarni o`zboshimchalik bilan qurgan; 
 
suv  haqi  va  suvdan  foydalanish  qoidalarini  buzganlik  uchun  solingan 
jarimalarni o`z vaqtida to`lamagan; 
 
rejalarda  ko`zda  tutilib,  suvni  bulg`anish,  ifloslanish  va  kamayib  ketishdan 
saqlashni,  shuningdek  suv  holati  va  rejimini  yaxshilashni  ta'minlovchi 
gidrotexnika,  texnologiya,  o`rmon-melioratsiya,  sanitariya-texnika  tadbirlari  va 
boshqa tadbirlarni amalga oshirmagan; 
 
vodoprovod va kanalizatsiya tarmoqlariga o`zboshimchalik bilan ulangan; 
 
foydalanish  va  kuzatish  quduqlarini  yo`q  qilib  tashlagan  yoki  ularga  zarar 
yetkazgan; 
 
suv  quduqlarini  burg`ilashning  belgilangan  qoidalari  va  texnologiyasini 
buzgan; 
 
suvni  muhofaza  qilish  inshootlari  va  qurilmalarini  qurishning  me'yoriy 
muddatlarini barbod qilgan; 
 
qurilishi  tugallanmagan  suvni  muhofaza  qilish  inshootlarini  ularning 
samarali ishlashiga salbiy ta'sir etuvchi kam-ko`stini bitirmay va loyihadan chetga 
chiqishlar bilan foydalanishga topshirgan; 
 
suvni muhofaza qilish tegralariga rioya etmagan; 
 
suvdan  foydalanganlik  haqidagi  davlat  hisobotlarini  taqdim  etmagan  yoki 
ushbu ma'lumotlarni buzib ko`rsatgan; 
 
tabiatni  muhofaza  qilish  ustidan  nazoratni  amalga  oshiruvchi  organlarning 
ko`rsatmalarini bajarmagan; 
 
alohida qo`riqlanadigan suv obyektlari rejimini buzganlikda aybdor bo`lgan 
shaxslar  qonunlarga  muvofiq  jinoiy,  ma'muriy  va  o`zga  tarzdagi  javobgarlikka 
tortiladilar. 
 
Qonunlarda suv to`g`risidagi qonunlarning boshqa turdagi buzilishlari uchun 
ham javobgarlik belgilab qo`yilishi mumkin. 
 
Umuman  olganda  suv  resurslaridan  noqonuniy  foydalanganlik,  u 
to`g`risidagi  qonunlarni  buzganlik  va  suvni  muhofaza  qilish  talablariga  e'tibor 
bermaganlik  uchun  qonunda  tegishli  huquqiy  chora-tadbirlar  belgilangan.  Ushbu 
talablarni  buzganlik  uchun  asosan  intizomiy,  fuqarolik,  ma'muriy  va  jinoiy 
huquqiy chora-tadbirlar mavjud. 
 
INTIZOMIY  javobgarlik  deyarli  ko`proq  mehnat  intizomini  buzish 
oqibatida suv resurslaridan oqilona foydalanmagan taqdirda yoki suv to`g`risidagi 
qonunlar buzilganda paydo bo`lishi mumkin. 
 
Suv va suvdan foydalanish, uni muhofaza qilish talablarini buzganlik uchun 
O`zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 181 -moddasiga asosan: 
 
Xodimga  mehnat  intizomini  buzganligi  uchun  ish  beruvchi  quyidagi 
intizomiy jazo choralarini qo`llashga haqli: 
 
1) xayfsan; 
 
2)  o`rtacha  oylik  ish  haqining  yigirma  foizidan  ortiq  bo`lmagan  miqdorda 
jarima. 
 
Ichki  mehnat  tartibi  qoidalarida  xodimga  o`rtacha  oylik  ish  haqining  qirq 
foizidan  ortiq  bo`lmagan  miqdorda  jarima  solish  hollari  ham  nazarda  tutilishi 

---

mumkin.  Xodimning  ish  haqidan  jarima  ushlab  qolish  ushbu  Kodeksning  164-
moddasi talablariga rioya qilingan holda ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladi: 
 
3) mehnat shartnomasini bekor qilish (100-modda ikkinchi qismining 3 va 4 
bandlari). 
 
Ushbu  moddada  nazarda  tutilmagan  intizomiy  jazo  choralarini  qo`llanish 
taqiqlanadi. 
 
FUQAROLIK  javobgarlik  esa  ko`proq  suv  to`g`risidagi  qonunlarni  buzish 
yoki  undan  oqilona  foydalanmaslik  oqibatida  keltirilgan  yoki  yetkazilgan  zarar 
natijasida kelib chiqadi. 
 
Jumladan,  "Suv  va  suvdan  foydalanish  to`g`risida"gi  qonunning  114-
moddasiga asosan: 
 
Suvdan  foydalanish  huquqini  boshqaga  berish  hamda  davlatning  suvga 
egalik  huquqini  oshkora  yoki  yashirish  shaklda  buzadigan  boshqa  xil  bitimlar 
haqiqiy hisoblanmaydi. 
 
Mazkur qonunning 116-moddasiga asosan esa: 
 
O`zboshimchalik  bilan  egallab  olingan  suv  obyektlari  ulardan  qonunsiz 
foydalanish  vaqtida  qilingan  xarajatlar  qoplanmagan  holda  o`z  egasiga  qaytarib 
olib beriladi. 
 
Shuningdek,  "Suv  va  suvdan  foydalanish  to`g`risida"gi  qonunning  XXVIII 
bobi,  117-118-moddalari  "Suv  to`g`risidagi  qonunlarni  buzish  natijasida 
yetkazilgan zararlarni undirish" masalasiga bag`ishlangan. 
 
Ushbu qonunning 117-moddasiga asosan: 
 
Korxonalar,  tashkilotlar,  muassasalar,  dehqon  xo`jaliklari  va  fuqarolar  suv 
to`g`risidagi  qonunlarni  buzish  natijasida  yetkazilgan  zararlarni  qonunlarda 
belgilanadigan miqdorda va tartibda qoplashlari shart. 
 
Bundan  tashqari  mazkur  qonunning  118-moddasida  zarar  yetkazishda 
aybdor  bo`lgan  mansabdor  shaxslar  va  boshqa  xodimlarning  moddiy 
javobgarligiga ham alohida e'tibor berilgan. 
 
Jumladan ana shu moddaga asosan: 
 
Korxonalar, tashkilotlar va muassasalar zarar xarajatlarini to`lashida aybdor 
bo`lgan  mansabdor  shaxslar  va  boshqa  xodimlar  belgilangan  tartibda  moddiy 
javobgar bo`ladilar. 
 
Ta'kidlash  kerakki,  asosan  suv  resurslaridan  oqilona  foydalanmaslik  ular 
to`g`risidagi qonunlarni buzganlik uchun deyarli ko`p hollarda ma'muriy va jinoiy 
javobgarliklar qo`llaniladi. 
 
Suv  resurslarini  muhofaza  qilishning  huquqiy  chora-tadbirlari  sifatida 
ma'muriy-huquqiy  javobgarlik  qo`llanilishi  mumkin.  Ushbu  huquqiy  javobgarlik 
"O`zbekiston  Respublikasining  "Ma'muriy  javobgarlik  to`g`risida"gi  Kodeksida 
aniq ko`rsatilgan. 
 
Mazkur Kodeksning 72-moddasiga ko`ra: 
 
Suvlarni  ifloslantirish  yoki  bulg`atish,  suv  to`plagich  inshootlarida  suvni 
muhofaza qilish rejimini buzish- 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  uchdan  bir  qismidan  bir  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  bir  baravaridan  uch  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 

---

 
Korxonalar,  kommunal  va  boshqa  obyektlarni  suvlarning  ifloslanishi  va 
bulg`anishi  yoki  ularning  zararli  oqibatlari  oldini  oluvchi  inshootlar  va 
qurilmalarsiz  foydalanishga  topshirish,  shuningdek  suv  obyektlarining  tabiiy 
holatini buzuvchi boshqa harakatlar qilish- 
 
mansabdor  shaxslarga  eng  kam  ish  haqining  bir  baravaridan  uch 
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Suv  quduqlarini  qazishning  belgilangan  qoidalarini  va  texnologiyasini 
buzish,  ishlatilayotgan  va  kuzatuv  quduqlarini  yo`q  qilib  yuborish  yoki 
shikastlantirish, suv o`zi chiqadigan quduqlarni ularni tartibga soladigan qurilmalar 
bilan jihozlash, shuningdek ishlatishga yaroqsiz quduqlarni konservatsiyalash yoki 
yo`q  qilish  choralarini  ko`rmaslik,  sifatli  yer  osti  suvlari  hosil  bo`ladigan  tegrada 
yer  osti  suvlarining  ifloslanishi  yoki  ularning  sifati  yomonlashishi  manbai  bo`lib 
qolishi mumkin bo`lgan sanoat, qishloq xo`jalik inshootlari va boshqa obyektlarni 
joylashtirish - 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  ikkidan  bir  qismidan  bir  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  bir  baravaridan  uch  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 
 
Ushbu  moddaning  birinchi,  ikkinchi  yoki  uchinchi  qismlarida  nazarda 
tutilgan  huquqbuzarliklar  ma'muriy  jazo  chorasi  qo`llanilganidan  keyin  bir  yil 
davomida takror sodir etilgan bo`lsa, - 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  bir  baravaridan  uch  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  uch  baravaridan  yetti  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 
 
Mazkur Kodeksning 74-moddasida ham suv resurslaridan foydalanish va uni 
muhofaza  qilish  bilan  bog`liq  bo`lgan  quyidagi  huquqbuzarlik  uchun  ma'muriy 
javobgarlik belgilangan. 
 
Suvdan  xo`jasizlarcha  foydalanish,  gidrotexnika  ishlarini  o`zboshimchalik 
bilan  bajarish,  suvdan  foydalanish  limitlari  va  rejalarini  buzgan  holda  suv  olish, 
shuningdek  loyihada  nazarda  tutilgan  baliqlarni  muhofaza  qilish  inshootlari  va 
qurilmalari bo`lmagan ustki suv manbalaridan suv olishni  amalga oshirish - 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  uchdan  bir  qismidan  bir  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  bir  baravaridan  uch  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 
 
Xuddi  shunday  huquqbuzarliklar  ma'muriy  jazo  chorasi  qo`llanilganidan 
keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa, - 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  bir  baravaridan  uch  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  uch  baravaridan  yetti  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 
 
Shuningdek  ushbu  Kodeksning  75-moddasida  "Suvlarning  davlat  hisobini 
yuritish qoidalarini buzganlik" uchun ma'muriy javobgarlik ko`rsatilgan. 
 
Suv  obyektlaridan  olinadigan  va  ularga  quyiladigan  suv  miqdorining 
dastlabki  hisobini  yuritish  va  oqib  kelib  qo`shilayotgan  suvlar  sifatini  aniqlash 
qoidalarini  buzish,  shuningdek  davlat  suv  kadastri  yuritishning  belgilangan 
tartibini buzish - 

---

 
mansabdor  shaxslarga  eng  kam  ish  haqining  bir  baravaridan  uch 
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Xuddi shunday huquqbuzarlik ma'muriy jazo chorasi qo`llanilganidan keyin 
bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa,-  
 
mansabdor  shaxslarga  eng  kam  ish  haqining  uch  baravaridan  yetti 
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Zero, "Ma'muriy  javobgarlik to`g`risida"gi  Kodeksning  76-moddasida  "Suv 
xo`jaligi  inshootlari  va  qurilmalarini  shikastlantirish,  ulardan  foydalanish 
qoidalari"ni buzganlik uchun ham ma'muriy javobgarlik belgilangan. 
 
Jumladan, suv xo`jaligi inshootlari va qurilmalarini shikastlantirish, - 
 
eng  kam  ish  haqining  uchdan  bir  qismidan  bir  baravarigacha  miqdorda 
jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Suv xo`jaligi inshootlari va qurilmalaridan foydalanish qoidalarini buzish - 
 
mansabdor  shaxslarga  eng  kam  ish  haqining  bir  baravaridan  uch 
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Bundan  tashqari,  O`zbekiston  Respublikasining  Jinoyat  Kodeksida  "Suv  va 
suv  havzalaridan  foydalanish  shartlarini  buzganlik  uchun  jinoiy  javobgarlik  ham 
belgilangan." 
 
Ushbu Kodeksning 203-moddasiga binoan: 
 
Suv  yoki  suv  havzalaridan  foydalanish  shartlarini  buzish  og`ir  oqibatlarga 
sabab bo`lsa,- 
 
eng  kam  oylik  ish  haqining  ellik  baravaridan  yuz  baravarigacha  miqdorda 
jarima yoki uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq yoki uch 
yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi. 
 
Keyingi  paytlarda  suv  huquqiy  javobgarligini  qo`llash  taklif  qilinayapti. 
Bunda  suvdan  foydalanuvchilar  ma'lum  paytgacha  suvdan  foydalanish  huquqidan 
mahrum etilishi mumkin. 
 
Xullas,  suv  manbalarini  muhofaza  qilish,  ulardan  oqilona  foydalanish,  ular 
to`g`risidagi qonunlarni o`z vaqtida bajarish va ularga amal qilish suv bilan bog`liq 
huquqbuzarliklarni oldini oladi va unga qarshi kurashishga yordam beradi.