Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

  
5
§
. Hayvonot dunyosini muhofaza qilishning huquqiy chora-tadbirlari. 
 
 
Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilish  masalasi  O`zbekiston  Respublikasi 
"Tabiatni  muhofaza  qilish  to`g`risida"gi  qonunida  ham  aniq  ko`rsatib  o`tilgan. 
Ushbu  qonunning  XI  bo`limi  "Tabiatni  muhofaza  qilishga  doir  qonunlarni 
buzganlik  uchun  javobgarlik  va  tabiatni  muhofaza  qilishga  oid  nizolarni  hal 
qilish", - deb nomlanadi va mana shu bobda, ya'ni 47-moddada "Tabiatni muhofaza 
qilishga doir qonunlarni buzganlik uchun javobgarlik" deb ko`rsatilgan. 
 
Albatta, hayvonot dunyosini ekologik muhofaza qilish va undan foydalanish 
to`g`risidagi qonunlarni buzganlik uchun intizomiy, ma'muriy, fuqarolik va jinoiy 
javobgarliklar  mavjud.  Shuningdek,  hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilishning 
huquqiy chora-tadbirlari 1997 yil 26 dekabrda qabul qilingan "Hayvonot dunyosini 
muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida"gi qonunning 39-moddasida ham 
bayon etilgan. 
 
Intizomiy javobgarlik - bu hayvonot dunyosini ekologik ahamiyatini hisobga 
olib, undan turli maqsadlarda foydalanish yoki muhofaza qilish qoidalarini buzish 
hollarda  qo`llaniladi.  Huquqiy  intizomiy  javobgarlik  aynan,  hayvonot  dunyosini 
muhofaza  qilayotgan,  qo`riqlanayotgan,  ko`paytirilayotgan,    saqlanayotgan 
qo`riqxona xodimlariga nisbatan qo`llaniladi. 
 
Intizomiy  huquqiy  javobgarlik bevosita  mehnat  intizomi  buzilishi oqibatida 
vujudga  kelib,  aynan  shu  xodim  ishlayotgan  korxona,  muassasa,  tashkilot  rahbari 
tomonidan qo`llaniladi. 
 
Intizomiy javobgarlik, shuningdek mayda qonun buzish hollarida ham sodir 
bo`lib ko`proq mehnat huquqi normalari asosiga muvofiq belgilanadi. 
 
Intizomiy javobgarlik O`zbekiston Respublikasi "Mehnat Kodeksi"ning 181-
moddasi talabi asosida sodir etilgan huquqbuzarlik uchun qo`llanishi lozim. 
 
Fuqarolik  javobgarlik  -  ham  hayvonot  dunyosini  huquqiy  ekologik 
muhofaza  qilishda  katta  ahamiyatga  ega.  U  asosan  yetkazilgan  zararni  qoplash 
yoki to`lash yo`li bilan amalga oshiriladi. 
 
Shuning  uchun  ham  O`zbekiston  Respublikasining  "Hayvonot  dunyosini 
muhofaza  qilish  va  undan  foydalanish  to`g`risida"gi  qonunning  40-moddasida 
shunday deyiladi. 
 
Qonunga  xilof  ravishda  tutilgan  hayvonot  dunyosi  obyektlari,  ulardan 
olingan mahsulot, qonunga xilof ravishda tutish quroli va vositalari, shu jumladan 
transport  vositalari  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda  olib  qo`yilishi  yoki 
musodara qilinishi lozim. 
 
Qonunga  xilof  ravishda tutilgan hayvonlarni  va  ulardan olingan  mahsulotni 
aybdor  shaxslardan  olib  qo`yish  imkoni  bo`lmagan  taqdirda,  ularning  qiymati 
qonun hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorlar va tartibda undiriladi. 
 
Hayvonot  dunyosidan  foydalanish  va  uni  muhofaza  qilishning  huquqiy 
chora-tadbiri  sifatida,  ma'muriy  huquqiy  javobgarlik  belgilanadi.  Mazkur 
javobgarlik  turi  ma'muriy  ekologik  huquqbuzarlikni  sodir  etgan  subyektlarga 
nisbatan qo`llaniladi. 

---

 
Ushbu  javobgarlik  turi,  1994  yil  22  sentabrda  qabul  qilingan  O`zbekiston 
Respublikasining 
"Ma'muriy 
javobgarlik 
to`g`risida"gi 
Kodeksda 
aniq 
ko`rsatilgan. 
 
Jumladan ushbu Kodeksning 90-moddasiga muvofiq:  
 
ov  qilish,  baliq  tutish  yoki  baliq  zaxiralarini  muhofaza  etish  qoidalarini, 
shuningdek hayvonot dunyosidan foydalanishning boshqa turlarini amalga oshirish 
qoidalarini buzish - 
 
shu huquqbuzarliklarni sodir etish quroli va ashyolarini musodara qilib yoki 
musodara  qilmay,  fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  uchdan  bir  qismidan  bir 
baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa - ikkidan bir qismidan ikki baravarigacha 
miqdorda jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Tegishli  ruxsati  bo`lmay  turib  yoki taqiqlangan  joylarda  yoxud  taqiqlangan 
muddatlarda,  taqiqlangan  qurollar  yoki  usullar  bilan  ov  qilish  va  baliq  tutish, 
shuningdek  ov  qilishga  yoki  baliq  tutishga  oid  boshqa  qoidalarni  muntazam 
ravishda buzish - 
 
shu huquqbuzarliklarni sodir etish quroli va ashyolarini musodara qilib yoki 
musodara  qilmay,  fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  ikkidan  bir  qismidan  ikki 
baravarigacha,  mansabdor  shaxslarga  esa  bir  baravaridan  uch  baravarigacha 
miqdorda  jarima  solishga,  yoxud  shu  huquqbuzarliklarni  sodir  etish  quroli  va 
ashyolarini musodara qilib yoki musodara qilmay, uch yilgacha muddatga ov qilish 
huquqidan mahrum etishga sabab bo`ladi. 
 
Mazkur,  Kodeksning  92-moddasida  esa  boshqacha  sodir  etilgan  ekologik 
huquqbuzarlik  uchun  javobgarlik  holati  bayon  etilgan.  Unga  ko`ra,  hayvonlar 
yashaydigan  muhitni  va  ularning  ko`chish  yo`llarini  muhofaza  qilish  qoidalarini, 
zoologik  va  botanik  kolleksiyalarni  vujudga  keltirish,  to`ldirish,  saqlash,  ulardan 
foydalanish  va  ularni  hisobga  olish  qoidalarini,  zoologik  va  botanik  kolleksiyalar 
bilan  savdo  qilish  qoidalarini,  shuningdek  hayvonot  va  o`simlik  dunyosi 
obyektlarini,  zoologik  va  botanik  kolleksiyalarni  boshqa  joyga  jo`natish  va  chet 
elga olib ketish qoidalarini buzish, xuddi shuningdek hayvonlarni o`zboshimchalik 
bilan boshqa yerga ko`chirish, iqlimlashtirish yoki chatishtirish - 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  uchdan  bir  qismidan  bir  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  bir  baravaridan  uch  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 
 
Yana,  "Ma'muriy  javobgarlik  to`g`risida"gi  Kodeksning  93-moddasiga 
muvofiq: 
 
O`zbekiston  Respublikasi  Qizil  kitobiga  kiritilgan  hayvonlar  va  o`simliklar 
turlarini  saqlashga  zarar  keltiradi  deb  topilgan  hayvonlar  yoki  o`simliklarni 
qonunga xilof ravishda O`zbekiston Respublikasiga olib kelish- 
 
fuqarolarga  eng  kam  ish  haqining  ikki  baravaridan  besh  baravarigacha, 
mansabdor  shaxslarga  esa  -  uch  baravaridan  yetti  baravarigacha  miqdorda  jarima 
solishga sabab bo`ladi. 
 
Xususiyatli  tomoni  shundaki,  ushbu  Kodeksda  "Noyob  yoki  yo`q  bo`lib 
ketish  xavfida  turgan  hayvonlarni  qirilib  ketishi,  yo`q  qilib  yuborish,  o`lja  qilish 
yoxud  shunday  hayvonlarning  soni  kamayib  ketishiga  yoki  yashash  muhiti 

---

buzilishiga sabab bo`lishi mumkin bo`lgan harakatlar uchun, sodir etilgan ekologik 
huquqbuzarlik uchun javobgarlik va jazo chorasi ham ko`rsatilgan: 
 
O`zbekiston  Respublikasi  Qizil  kitobiga  kiritilgan  hayvon  turlariga  mansub 
noyob yoki yo`q bo`lib ketish xavfida turgan hayvonlarni yo`q qilib yuborish, o`lja 
qilish  yoxud  ularning  tuxum,  uvildiriq  qo`yadigan  inlarini,  boshpanalarini  yo`q 
qilish,  inlari,  uyalari  va  boshqa  yashirinish  joylarini  buzish  yoxud  shunday 
hayvonlarning  qirilib  ketishiga,  soni  kamayib  ketishiga  yoki  yashash  muhiti 
buzilishiga  sabab  bo`ladigan  boshqa  harakatlar  sodir  etish  yoxud  bunday 
hayvonlarni ovlash ruxsatnomasida ko`rsatilgan shartlarni buzgan holda o`lja qilish 
- 
 
shu huquqbuzarliklarni sodir etish quroli bo`lgan ashyolarni musodara qilib 
yoki musodara qilmay, fuqarolarga eng kam ish haqining ikkidan bir qismidan ikki 
baravarigacha,  mansabdor  shaxslarga  esa  -  ikki  baravaridan  besh  baravarigacha 
miqdorda jarima solishga sabab bo`ladi. 
 
Xuddi  shunday  huquqbuzarliklar  ma'muriy  jazo  chorasi  qo`llanilganidan 
keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo`lsa, - 
 
shu huquqbuzarliklarni sodir etish quroli bo`lgan ashyolarni musodara qilib, 
fuqarolarga eng kam ish haqining ikki baravaridan besh baravarigacha, mansabdor 
shaxslarga  esa  -  uch  baravaridan  yetti  baravarigacha  miqdorda  jarima  solishga 
sabab bo`ladi (94-modda). 
 
Hayvonot  dunyosini  muhofaza  qilishning  huquqiy  chora-tadbiri  sifatida 
sodir etilgan huquqbuzarlik uchun jinoiy javobgarlik belgilanadi. 
 
Albatta  jinoiy-huquqiy  javobgarlik  boshqa  huquqiy  javobgarlik  turlariga 
nisbatan  ancha  og`ir  formada  hayvonot  dunyosini  o`lishiga,  qirilib  ketishiga, 
kamayib  qolishi  yoki  boshqa  holatlarda  sodir  etilgan  ekologik  huquqbuzarlik 
uchun qo`llaniladi. 
 
Sodir  etilgan  ushbu  huquqbuzarlik  uchun,  O`zbekiston  Respublikasining 
1994  yil  22  sentabrda  qabul  qilingan,  Jinoyat  Kodeksining  202-moddasida  aniq 
javobgarlik  va  jazo  chorasi  belgilangan.  Unga  ko`ra  ovchilik,  baliqchilik  yoki 
hayvonot  dunyosining  boshqa  turlarini  ushlash  qoidalarini  buzish,  noyob 
hayvonlarni  tutishning  belgilangan  tartibi  yoki  shartlarini  yoxud  o`simliklarning 
dori-darmon, oziq-ovqat va manzarali (dekorativ) turlarini yig`ish yoki tayyorlash, 
shuningdek  maxsus  qo`riqlanadigan  tabiiy  hududlardagi  hayvonot  va  o`simlik 
olamidan  foydalanish  tartibini  buzish  ancha  miqdorda  zarar  yetkazilishiga  sabab 
bo`lsa, - 
 
eng  kam  oylik  ish  haqining  ellik  baravarigacha  miqdorda  jarima  yoki  ikki 
yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq bilan jazolanadi. 
 
O`sha qilmishlar: 
 
a)  hayvonlar,  parrandalar,  baliq,  hayvonot  va  o`simlik  dunyosining  Qizil 
kitobga kiritilgan boshqa turlarini nobud qilish bilan; 
 
b) ko`p miqdorda zarar yetkazgan holda; 
 
v) bir guruh shaxslar tomonidan oldindan til biriktirib sodir etilgan bo`lsa,-  
 
eng  kam  oylik  ish  haqining  ellik  baravaridan  yetmish  besh  baravarigacha 
miqdorda  jarima  yoki  ikki  yildan  uch  yilgacha  axloq  tuzatish  ishlari  yoxud  mol-

---

mulk  musodara qilinib yoki musodara qilinmay uch yilgacha ozodlikdan mahrum 
qilish bilan jazolanadi. 
 
O`sha qilmishlar: 
 
a) xavfli retsidivist tomonidan; 
 
b) shaxsning o`z xizmat mavqeidan foydalanib; 
 
v) yer, suv yoki havoda ishlatiladigan mexanizatsiyalashtirilgan vositalardan 
foydalanib; 
 
g)  portlash  qurilmalari,  zaharli  kimyoviy  moddalar  yoki  boshqa  yalpi  qirib 
yuboradigan yoki nobud qiladigan usullarni qo`llagan holda; 
 
d) uyushgan guruh tomonidan; 
 
ye) juda ko`p miqdorda zarar yetkazgan holda sodir etilgan bo`lsa,- 
 
eng  kam  oylik  ish  haqining  yetmish  besh  baravaridan  yuz  baravarigacha 
miqdorda  jarima  yoki  mol-mulk  musodara  qilinib  yoki  musodara  qilinmay  uch 
yildan besh yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi.