Toshkent davlat yuridik instituti ekologiya huquqi

ekologik  hamkorlik
  uch  yo
‘
nalishda  amalga 
oshirilmoqda: 
1)  atrof-muhitni  muhofaza  qilishning  davlatlararo  va  millatlararo  hamkorligi 
hamda ulardagi ijobiy tajribalarni keng targ
‘
ib qilish; 
2)  mintaqada  (regionda)  yoki  cheklangan  zonalarda  tabiatni  muhofaza 
qilishning ilmiy asoslangan chora-tadbirlarini ishlab chiqish va ularni amaliy tatbiq 
qilish; 
3) 
global 
ekologik 
muammolarning 
yechimini 
topishda 
xalqaro 
hamjamiyatning universal yo
‘
llarini ishlatish. 
Atrof-muhit  muhofazasi  xalqaro  miqyosda  nafaqat  ekologik  talablar,  balki 
ijtimoiy,  siyosiy,  iqtisodiy  talablarni  ham  o
‘
z  ichiga  qamrab  olgan  holda 
shakllanadi. Lekin, nazariy jihatdan qaraganda tabiatni muhofaza qilish me
’
yorlari 
faqatgina xalqaro ekologik munosabatlarni inobatga olishi kerak. Chunki ekologik 

---

muammolar  dunyoviy  muammolar 
—
 inson  huquqlari, iqtisodiy, energetik, yadro 
urushi, oziq-ovqat, ta
’
lim kabi muammolar bilan uzviy bog
‘
langandir. Ular milliy 
ekologik munosabatlar bilan bevosita yoki bilvosita aloqadorlikda bo
‘
lgani uchun 
ham  mahalliy,  regional,  global  masalalar  qatoridagi  yagona  muammolar  tizimi 
sifatida qaraladi. 
Agar o
‘
tgan XX asrga bir nazar tashlaydigan bo
‘
lsak, unda naqadar keskin va 
katta  o
‘
zgarishlar  davri  bo
‘
ldi,  deyish  mumkin.  Bu  foniy  dunyoda  inson  tarixi  5 
mln  yilga  teng  bo
‘
lsa,  o
‘
tgan  asr  qolgan  asrlarga  tatigulik  bosqich  bo
‘
ldi,  desak 
aslo  mubolag
‘
a  bo
‘
lmaydi.  Chunki  XX  asrda  dunyo  ikki 
—
  sotsialistik  va 
kapitalistik  lagerga  bo
‘
lindi,  ikki  jahon  urushi  deyarli  hamma  insoniyat 
sivilizatsiyasiga  salbiy  ta
’
sir  ko
‘
rsatdi,  yoppasiga  qirg
‘
in  keltiruvchi  qurollar 
yaratildi  va  ishlatilib  ko
‘
rildi,  ommaviy  kasalliklar  yuzaga  keldi,  qayta  qurish 
orqali Dunyoning siyosiy xaritasida yangi davlatlar yuzaga keldi. Ha, bu asr misli 
ko
‘
rilmagan fan va texnika yutuqlari, iqtisodiy-ijtimoiy hayotdagi muvaffaqiyatlar 
bilan  bir  qatorda,  salbiy  tusdagi  siyosiy,  ijtimoiy,  ekologik  inqirozlarga  ham  olib 
keldi.  XXI  asrda  ushbu  xatolarni  qaytarish  aslo  mumkin  emas,  chunki  3-jahon 
urushi,  yangi  qurollarni  ishlab  chiqarish  va  global  miqyosdagi  ekologik 
muammolarni  keltirib  chiqarish  insonlarning  «qiyomat  qoyim»  kunini 
yaqinlashtirishi hech gap emas. 
Prezidentimiz  I.  A.  Karimov  «
Т
arixiy  xotirasiz  kelajak  yo
‘
q»,  deb  bejiz 
aytmaganlar.  Chunki  inson  tarixdan  saboq  chiqaradi.  Erishgan  yutuqlarini 
rivojlantiradi, qo
‘
yilgan xatolarni qaytarmaslikka harakat qiladi. Biz ham ekologik 
jihatdan tarixga bir nazar tashlab ko
‘
ramiz va tegishli xulosalar chiqarishga harakat 
qilamiz. 
XX  asrning  60-yillarida,  ya
’
ni  «sovuq  urush»  davrida  butun  insoniyat  va, 
ayniqsa, xalqaro hamjamiyatning tashvishi asosan yadro urushining oldini olishga 
qaratilgan edi. «Karib inqirozi»dan so
‘
ng yadro quroliga ega bo
‘
lgan davlatlar bir 
narsaga 
—
  atom,  neytron,  vodorod  bombalarni  ishlatish  Yer  kurrasida  hayotning 
tugashiga  olib  kelishi,  bu  urushda  mag
‘
lublarning  ham,  g
‘
oliblarning  ham 
bo
‘
lmasligi muqarrar ekanligiga butun dunyo hamjamiyati iqror bo
‘
ldi. 
Insonlar  ko
‘
ziga  ko
‘
rinmaydigan,  lekin  oqibati  urushdan  ham  xavfli  bo
‘
lgan 
ekologik muammo yuzaga chiqdi. Chunki XX asrning 70-yillariga kelib insoniyat 
tarixi  mobaynida  Yer  kurrasida  2/3  qism  o
‘
rmonlar  kesilib  ketdi,  6  mlrd  ga 
unumdor  tuproqlar  qishloq  xo
‘
jalik  oborotidan  chiqazib  yuborildi,  yer  yuzasidan 
kuniga bir turdagi hayvon yoki o
‘
simlik dunyosi yo
‘
q bo
‘
lib bordi, 70 foizdan ortiq 
suv  manbalari  ifloslandi,  atmosferada  is  gazining  miqdori  20  mln  tonnaga 
ko
‘
paydi,  ozon  tuynugi  AQSH  maydoniga  teng  bo
‘
lgan  kenglikda  ochilib  qoldi. 
Natijada  jahon  aholisi  orasida  yoppasiga  tarqalgan  allergiya,  SPID,  yuqumli  va 
surunkali kasalliklar, o
‘
pka yo
‘
li va rak kasalliklari ko
‘
payib ketdi. 
Т
ug
‘
ilayotgan 
bolalarda mutanlik xususiyatlari paydo bo
‘
la boshladi. 
Atrof  tabiiy  muhitning  inqirozli  holati  undan  chiqib  ketish  yo
‘
lini  izlashga 
undadi. Rivojlangan mamlakat va hududlarning o
‘
zidagina ekologik muammolarni 
hal  qilish  imkoniyati  bo
‘
lmadi.  Chunki  Orol,  Chernobil  kabi  ekologik  inqirozlar 
ta
’
siri  Markaziy  Osiyo  yoki  Ukraina  ma
’
muriy  chegarasida  qolib  ketmadi.  Ular 
butun  dunyo  hamjamiyatiga  ekologik  zarar  keltira  boshladi.  Hattoki,  Orolni 

---

qurigan  yuzasidan  uchgan  tuz  Norvegiya  o
‘
rmonlaridan  topila  boshlandi, 
Chernobil  AESning  radioaktiv  ifloslanishi  Germaniyagacha  bo
‘
lgan  hududni 
zaharladi. 
1970-yil dunyoga mashhur kishilardan iborat bo
‘
lgan «Rim klubi» a
’
zolari ilk 
bor