Toshkent davlat universiteti falsafa fakulteti sotsiologiya bo

3. SOTSIOLOGIK MONITORING 
1. Monitoring tushunchasi 
 
1. Sotsiologik monitoring tushunchasi. 
2. Monitoring tadqiqotlarni holati va ishlanganlik darajasi. 
3.  Oliy  va  o‘rta  -  maxsus  ta'lim  monitoring  tizimining  umumiy 
masalalari. 
Bozor  iqtisodiyotiga  avvolroq  o‘tgan  industrial  rivojlangan 
davlatlarda  inson  omillariga  katta  e'tibor  beriladi.  Davlat,  tadbirkorlar,  va 
aholini  keng  qatlami  insonga  ajratiladigan  investitsiya  kapitalni  eng  ko‘p 
foyda  va  samara  berish  yo‘lidir.  Buni  AQSh,  Kanada.  Buyuk  Britaniya, 
GFR,  Singapur,  Yaponiya,  Tayvanda  o‘tkazilgan  ko‘pgina  sotsiologik 
tadqiqotlar tasdiqlaydi. 
Bu  tadqiqotlarda  avvolo  insonga  ajratiladigan  investitsiyalarni 
iqtisodiy  samarasiga  ko’proq  e'tibor  beriladi,  chunki  inson  omili  nafaqat 
iqtisodiy,  balki  siyosiy  madani,  umumbashariy  ahamiyatga  egadir  zamon 
talablarida  inson  beosferaviy  jarayonlarda  qatnashib  koinot  qariga  tobora 
chuquroq  kirib  borib,  koinot  mashtabidagi  omilga  aylanadi.  Inson 
kelajakka  nafaqat  o‘ziga  balki  butun  Yerdagi  hayot  uchun  javobgardir 
shuning  uchun  inson  tabiyatini  ma'naviyatini  hayotiy  qiymatini 
o‘zgarishidan sayyoramizni keyingi evolyutsion hayotiga ta'siri bor.  
Inson  barcha  iqtisodiy,  siyosiy,  ijtimoiy  biosferik  jarayonlarni 
boshida  turadi  u  moddiy  va  intelektual  xizmatlarni  bajaruvchisi  va 
iste’molchisidir. 
Insoni ta'sirini sifati va miqdorini o’sishi uni talabini hayot darajasini 
ma'naviyati,  ijtimoiy  va  huquqiy  o‘rni,  dinamika  va  ijtimoiy  jarayonlarni 
fundamental tadqiq etish inson finomeniga diqqatni adikvat o‘sishini talab 
qiladi. 
Inson  ma'naviyatini  shakllanishi  va  rivojlanishi  bazasi-bu  bilish 
shuning  uchun  jamiyat  intelektual  patensialini  takomilashtiruvuchi  bilim 
maskanlarini  rivojlantirish  zamoni  dolzarb  masalasi  hisoblanadi.  Hozirgi 
bozor  iqtisodiyotida  insoni  bilimi  va  qobiliyati  raqobotbardoshlikni 

---

 
166 
iqtisodiy  o‘sishni,  mehnat  unumdorligini  va  samarali  boshqarishni  asosiy 
omilidir.  Janubiy-sharqiy  Osiyo  davlatlari  yuqori  texnologiya  va  inson 
kapitali  yordamida  qisqa  muddat  ichida  yuksak  iqtisodiy  o‘sishga 
erishdilar. 
Shuning uchun yosh mutaqil O‘zbekistonda iqtisodiy islohatlarni tez 
ijro etilishi va ta'lim tizimi rivojlanishiga va yuqori malakali mutaxassislar 
tayyorlashga  alohida  diqqat  qilinishini  talab  qiladi.  Bu  talab  yuksak 
intelektual potensialga ega inson o‘zgaruvchan bozor iqtisodiyotiga tezroq 
moslasha olgani uchun yanada dolzarbdir. 
Mutaxassisni  tayyorlash  va  ta'lim  berishning  samarasini  oshirish 
iqtisodiy, texnologik ijtimoiy huquqiy omillar majmuasini talab qiladi. 
Ko‘p yillik tadqiqotlarni ko‘rsatishicha, bosh omillardan biri ijtimoiy 
omildir. Bu omillar sotsiologiya fanini maxsus qismi tomonidan o‘rganilib, 
«ta'lim sotsiologiyasi » deb nomlanadi. Hozirgi vaqtda ta'lim sotsiologiyasi 
O‘zbekistonda bu sohadagi ijtimoiy masalalarni uslubiy asosini shakillnishi 
bosqichidir. 
Ijtimoiy 
jarayonlar 
boshqaruvini 
mukammallashuvi 
hozirgi 
sharoitlarda  ta'lim  tizim  axborotlarni  qayta  ishlab  tahlil  qilib,  yig‘ish 
tizimini ya'ni «sotsiologik monitoring» ni yaratishni talab qiladi.  
Bu  tizim  prfoessor  -  muallimlik  tarkibini,  talaba  yoshlar,  hisoblash 
matematikasini,  zamonaviy  hisoblash  texnikasini  va  ijtimoiy  masalalarni 
hal qila olish imkoniyatini hisobga olgan holda yaratiladi. 
Monitoring  –  bu  sotsiologik  tadqiqotlarni  o‘tkazish  sotsiologik 
jarayonlar  haqidagi  axborotlarni  doimiy  foydalanishini  ta'minlovchi 
tizimdir.  Sotsiologik  amalyotga  bu  tushuncha  ekologiyadan  kirib  keldi. 
Ekologik tadqiqotlarda u atrof- muhitni uzluksiz nazorat qilishni bildiradi. 
Sotsiologik  monitoring  boshqaruv  jarayonini  sotsiologik  ta'minotini 
sezilarli yaxshilaydi. 
Sotsiologik tadqiqotlar uyushtirilganda odatda ijtimoiy muhit holatini 
aks  ettiruvchi  zarurroq  ko‘rsatkichlar  aniqlanadi.  So‘ngra  takroriy 
tadqiqotlar  usuli  bilan  me'yoriy  va  asosiy  ko‘rsatkichlardan  foydalanilgan 
holda  uzluksiz  ravishda  dinamikada  axborotni  yig‘ib  tahlil  qilishni 
ta'minlaydigan sotsiologik o‘lchovlar olib boriladi. 
Tadqiq  qilinayotgan  tashkilotni  bu  xos  ko‘rinishi  nafaqat  jamiyatni 
va  kuzatilayotgan  ob'ektni  turli  hayotda  oliy  axborot  olishni  yana  jamiyat 
jarayonlari munosabatlarini va qonuniyatlarini ochib ham beradi.