2.Tonnellarni qattiq va yumshoq gruntlarda qurish usullari.
3.Tonnellarni qalqon usulida barpo etish.
4. Gruntni kovlash usullari.
5. Xulosa.
6. Foydalanilgan adabiyotlar.
Tiralgan gumbaz usuli. Bu usulda, birinchi navbatda, obdelkaning
yuqori qismi-gumbazi (13.1,a-rasm) insho etiladi va kalotta pastidagi
barcha ishlar uning himoyasi ostida bajariladi.
Bu usulning bir nechta variantlari bo‘lishi mumkin. Ularning ba’zilari
oddiy yog‘och bilan mustahkamlashni qo‘llashga asoslangan. Bu hollarda
ustki va ostki shtolnyalar (qisqa tonnellarda faqat ustki shtolnya)
kavlanadi va ularning asosida kalotta ochiladi
. Zamonaviy variantda
vaqtinchalik mustahkamlash elementlari sifatida po‘lat yoylar ishlatiladi.
Bunda ustki shtolnyaga extiyoj yo‘qoladi, ostki shtolnya esa faqat ikki izli
temir yo‘l yoki ko‘ndalang kesimi katta bo‘lgan tonnellarni kavlashda
kalottadagi gruntni olib chiqish va ularni furnel orqali pastga
yo‘naltirishda kerak bo‘ladi.
Egiluvchan obolochkali yadro usuli (avstriya yangi usuli) tonnellarni
qoyali gruntlarda qurish uchun qo‘llaniladi (13.1,v-rasm). Bu usul silliq
portlatish, devorlarga beton sachratish, ankerlab mustahkamlash,
qurilishidan oldin sachratilgan betonli obdelkaning ichki yuzasiga
gidroizolyatsiya membranasi mahkamlangan doimiy obdelkani qurish
ishlarini bir-biriga qo‘shilishidan kelib chiqadi.
Qalinligi 15...20sm bo‘lgan sachratiladigan beton (II) ankerlarga
mahkamlangan armatura setkasiga sachratiladi. Bu obolochka armaturali
po‘lat yoylar yoki prokat bilan kuchlantirilishi mumkin
Qattiq gruntlarda ishlarni olib borish usullari yumshoq gruntlardagiga
qaraganda soddaligi bilan ajralib turadi va bu yerda kavlash elementlari
yiriklashtiriladi.
Qattiq gruntli tonnellarni kavlash amaliyotida boshqalariga nisbatan
ko‘proq ostki tokcha usuli qo‘llaniladi. Bunda ungurning
ustki qismi (1) ostki qismi (2) ga nisbatan biroz ilgariroq kavlanadi.
Tokchaning borligi zaboyda ish ko’lamini kengaytiradi, chunki bunda ustki
va ostki gorizontlarda ishlarni bir paytda havozalarsiz olib borish
imkoniyati tug‘iladi.
Tonnellar qattiq gruntlarda qurilganda vaqtinchalik mustahkamlash
elementlarini darhol o‘rnatishga extiyoj yo‘qoladi. Bu holda
mustahkamlash elementlarining vazifasi faqat mayda o‘pirilishlarning
oldini olish va tomdan gruntning kichik bo‘laklarini tushishidan
saqlashdir. Qoya gruntli ungurni mustahkamlash uchun tom qismida po‘lat
setka mahkamlanadigan ankerlar keng qo‘llaniladi.
Qattiq gruntlarda ishlarni olib borish usullari yumshoq gruntlardagiga
qaraganda soddaligi bilan ajralib turadi va bu yerda kavlash elementlari
yiriklashtiriladi
Yumshoq gruntlarda qurilayotgan obdelka ungurni kavlash jarayoniga
parallel ravishda, lekin biroz kechiktirib quriladi. Betonni opalubkaga
solishdan biroz oldin vaqtinchalik mustahkamlash elementlarining ba’zilari
olib tashlanadi. Ammo bunda mustahkamlash elementlarining qolgan
qismi va ochilgan grunt ko‘p vaqtga bo‘lmasa ham muvozanatda bo‘lishi
kerak bo‘ladi.
Tonnel qattiq gruntlarda qurilganda ungurda besunaqay katta
vaqtinchalik mustahkamlash elementlari bo‘lmaydi, obdelka bir vaqtda tovvondan qulfgacha quriladi
Kavlash qalqoni-himoyasi ostida grunt kavlanadigan va obdelka
yig‘iladigan qo‘zg‘aluvchan mustahkam po‘lat konstruksiyadir. Qalqon
usulida kavlash kuchsiz, turg‘un bo‘lmagan gruntlarda-balchiq, suyuq loy,
turli namlikdagi qumlar, qumli tuproq, loyli tuproq va tuproqlarda
qo‘llaniladi.
Qalqonning ichki bo‘shlig‘i tayanch va pichoq chambaraklari
chegarasida vertikal va gorizontal to‘siqlar bilan ishchi yacheykalarga
ajratilgan. Zaboyda ishlashni osonlashtirish uchun domkratlar orqali
qo‘zg‘atiladigan chiquvchi platformalar qurilgan
Qalqonning pichoq qismi grunt kavlanayotganda zaboy oldidagi
bo‘shliqni to‘sib qo‘yganligi va qalqon domkratlar bosimi ostida ungurning
chetlarida qolib ketgan grunt tokchalarini kesib kirganligi sababli undan
kavlash jihozi sifatida foydalanish ham mumkin bo‘ladi.
Tayanch chambaragi qalqonning asosiy ko‘tarib turuvchi
konstruksiyasi hisoblanadi. Tayanch chambaragida inventar havozalarning
rolini o‘ynaydigan to‘siqlar mavjuddir, shuningdek unga qalqon harakatini
boshqarish organlari va mexanizmlari ham o‘rnatiladi.
Tog‘ usulida qurilayotgan tonnel ungurlarida gruntni kavlash ishlari asosan burg‘ilash-portlatish usuli bilan olib boriladi. Bu maqsad uchun
kamroq darajada pnevmatik otboyka bolg‘asi ishlatiladi. Odatda,
burg‘ilash-portlatish ishlaridan so‘ng ungur konturi bu bolg‘a bilan tekislanadi.
Pnevmatik burg‘ilash mashinalari burg‘ilashni qo‘lda, kolonkadan yoki maxsus telejka-ramadan turib bajarishga mo‘ljallangandir. Qo‘l perforatorlari yengil (20 kg gacha), o‘rta (25 kg gacha) va og‘ir (35 kg
gacha) turlariga bo‘linadi. Kolonka perforatorlari va ramaga o‘rnatiladigan perforatorlar 45...75 kg massaga ega bo‘ladi.
Gruntlarni portlatish uchun turli PM qo‘llaniladi. Tonnel qurilishi amaliyotida eng ko‘p tarqalgani ammiak selitrasidan (85...88%), nitroqo‘shimchalar va yengil o‘t oladigan organik moddalar qo‘shib
tayyorlanadigan ammonitlardir. Ammonitlar xavfsizligi va nisbatan
qimmat emasligi bilan ajralib turadi. Odatda PM patronlangan ko‘rinishda
qo‘llaniladi.Har bir shpurda PM zaryadini portlatish odatda kapsula-detonator, ayrim hollarda esa detonator-shnur yordamida amalga oshiriladi. Kapsulalar shpurga qo‘yiladigan patronlarning biriga (odatda oxirgisiga)
bog‘lanadi. Shpur jangovor patron bilan zaryadlanganda alohida ehtiyot
choralarini ko‘rish kerak bo‘ladi.
Elektrodetonatorlarning oniy va kechiktirib portlatadigan turlari mavjuddir. PM ni kechiktirib portlatishga qizish simi va PM zaryadi orasiga o‘tni ma’lum bir vaqtdan keyin uzatadigan kapsuladagi poroxli ustunni joylashtirish orqali erishiladi. Kechiktirib portlatadigan elektrodetonatorlar portlashni sekundning
o‘ndan bir qismlaridan bir necha sekundgacha kechiktiradi. Shpurlar guruhlarining ketma-ket portlashi katta samara beradi va ayni paytda tog‘
massiviga seysmikaning ta’siri kamroq bo‘ladi. Kechiktirib portlamaydigan yoki portlashi kam kechiktiriladigan zaryadlar keyingi
zaryadlar uchun qo‘shimcha ochilgan yuzalar xosil qiladi
Xulosa
Xulosa
Ochiq usulda qurilayotgan tunellar bizni turmush tarzimizga juda muhim hisoblanadi.Tunnellarni qurishda texnikalarni oʻrni juda ahamiyatga ega . Tunnellarni ochiq usullarda barpo etishda juda koʻp qurilish materiallari sarfladi va texnikalar ish olib boradi.
