Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Ekstemalizm va internalizm yo‘nalishi namoyondalari uchun
umumiy bo’lganfikrga ko’ra, fan o’rtaasrlardan Yangi davrga о ‘tish
jarayonidagi madaniyat tarixidagi olamshumul voqeadir.
Pozitivizmning fan haqidagi fikrlariga qarshi o‘laroq, ular ilmiy metod
insonda obyektiv voqelikni idrok qilishning tabiiy vositasi emas, balki
har xil omillar ta’sirida shakllanishini ta’kidlaydilar, biroq bu omillarni
ular turlicha tushunadilar. Masalan, ekstemalizm vakillari E.Silzel va
Dj.Nidam bu omillarni kapitalizm paydo bo‘lishi hamda shakllanishi
davrida hunarmandlarning yuqori tabaqalari va universitet olimlari
faoliyati o‘rtasidagi ijtimoiy to‘siqni bartaraf etish bilan bog‘liq, deb
hisoblaydilar. R.Merton ilmiy metodning alohida jihatlari ratsionalizm
va empirizmni protestant etikasi ta’sirida shakllangan, deb hisoblaydi.
Fransuz faylasufi, fanshunos olim, internalist A.Koyre (1892-1964)
tafakkur uslubini tubdan qayta qurish fan paydo bo‘lishinmg omili, deb
hisoblaydi. Bu qayta qurishni u ierarxik tartibli dunyo sifatidagi kosmos
haqidagi antik tasavvurlarning parchalanishida ko‘radi. U kosmos
g‘oyasi barcha narsalar, aynan bitta reallik darajasiga tegishli bo‘lgan
noaniq va cheksiz Universum (umumiylik) g‘oyasi bilan almashinadi
deb hisoblaydi. A.Koyre fikricha, kosmos haqidagi bunday antik
tasavvurlarning parchalanishi inson aqlida yuz bergan buyuk ilmiy
inqilobdir. Fan taraqqiyotiga ta’sir qiluvchi keyingi omil sifatida olim
borliqning geometrizatsiyasini tushunadi, ya’ni Galileygacha bo‘lgaii
davr fizikasidagi borliqni Evklid geometriyasidagi gomogen borliq bilan
almashtiradi. Uning fikricha, kuzatish va eksperiment emas, (zero,
ularning fan taraqqiyotidagi ahamiyatini inkor qilmasada), balki aynan
maxsus fan tilining yaratilishi eksperimentlar uchun zaruriy sharoit
hisoblanadi (u uchun bu til matematika, xususan, geometriyadir). Koyre,
fan shakllanishi davrigacha bo‘lgan ilmiy fikmi uch davrga bo'lish
mumkin, deb izohlaydi.