Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

hozirgacha masaladan muammo sari, so'ngra gipotezaga qarab
harakatlanuvchi jarayon sifatida tavsiflaydi. Bunda gipoteza yetarli
darajada asoslanganidan so‘ng nazariyaga aylanadi va konsepsiyani
yuzaga keltiradi. Shunday qilib, masala - muammo - gipoteza -
nazariya - konsepsiya gnoseologik zanjiri rivojlanuvchi ilmiy bilimni
mustahkamlaydi.
Ilmiy bilish uyushqoqlikning ancha izchil shakli bo’lib,
ziddiyatsizlik, isbotlanuvchanlik, tekshiriluvchanlik va tizimlilik kabi
belgilar bilan tavsiflanadi. Haqiqatni aniqlashga intilish ilmiy bilishga
xos belgi hisoblanadi. Haqiqatni aniqlashga intilish olimni borliq
quvonchlaridan voz kechish va o‘zini to‘la fanga baxshida etishga
majbur qiladi.
Epistemologiyaning muhim muammosi sanalgan haqiqat asoslari
muammosi «haqiqat» tushunchasining etimologiyasini aniqlashga da’vat
etadi. U ikki yarim ming yildan ko‘proq tarixga ega bo‘lsa-da, uning
atrofida bahslar hanuz to‘xtagani yo‘q. Aristotel haqiqat
tushunchasining keyinchalik «klassik» deb nomlangan ta’rifini taklif ¹¹qilgan: haqiqat - bu fikr va predmetning, bilim va borliqning
muvofiqligidir. Hozirgi g‘arb adabiyotlarida haqiqatning klassik
konsepsiyasi muvofiqlik nazariyasi deb yuritiladi.
«Mutlaq haqiqat» atamasi uch xil ma’noda keladi:
1. U aniq mukammal bilimni, «so’nggiinstansiyadagi haqiqatmi,
ayrim o’ziga xos gnoseologik idealni anglatadi. Shu та ’noda haqiqat
bilishning biron-bir darajasida ro’yobga chiqmaydi, unga erishib
bo’lmaydi.
2. Mutlaq haqiqat tushunchasini bir variantni (o’zgarmas) xususiyat
kasb etuvchi elementar bilimlarga nisbatan tatbiq etish mumkin. Ular
«boqiy haqiqatlar» deb ham ataladi. Masalan, Alisher Navoiy 1441-
yilda tug'ilgan, kimyoviy element atom og'irligiga ega va sh.k.
3. Mutlaq haqiqat deganda fanning keyingi rivojlanish jarayonida o’zining mazmunini saqlab qoladigan va radetilmaydigan, balki
faqat muayyanlashtiriladigan va yangi mazmun bilan boyitiladigan
bilim tushuniladi.Masalan, Eynshteynning nisbiylik nazariyasi
Nyutonning klassik mexanika qonunlari kashf etilganidan so‘ng
kashf etildi. Bu - «mutlaq haqiqat» atamasining eng muhim ma’nosi.
Yaxlit bilim tizimi bilimning mutlaqo haqiqiy elementlarini hamda
qayta ko‘riladigan va rad etiladigan nisbatan haqiqiy elementlarini
o‘z ichiga oladi.
Xulosalar. Fanning hali ancha yosh bo‘lsa-da, lekin shakllangan
an’anasiga ko‘ra barcha fanlar uchga: tabiiy, ijtimoiy va texnik fanlarga
bo‘linadi. Biroq bu guruhlar bir-biri bilan qancha raqobatlashmasin,
jamuljam holda ular olamni mumkin qadar to‘la tushunib etish bilan
bog‘liq umumiy maqsadni ko‘zlaydi.