Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Mikroorganizmlar fundamental muammolarni hal etishda tadqiqot ob’ekti sifatida. Mikroorganizmlar genetik ob’ekt sifatida qator afzalliklarga ega. Ularning xromosoma toʻplami gaploid boʻlib, oʻganilayotgan mutatsiya birinchi avloddayoq yuzaga chiqadi. Mikroorganizmlar laboratoriya sharoitida oson koʻpayadi va qisqa muddat ichida juda koʻplab avlod beradi. Ular genetikasini oʻrganish tufayli fanga noma’lum boʻlgan transformatsiya, transduksiya, bakteriyalardagi jinsiy (kon’yugatsiya yoki kon’yuksiya), zamburugʻlardagi paraseksual jarayonlarning mohiyati oydinlashdi. Mikroorganizmlar orasida genetik ob’ekt sifatida zamburugʻlar, suv oʻtlari, bakteriya va viruslar keng qoʻllanadi. Zamburugʻ va suv oʻtlarining yadrolari shakllangan boʻlib, sitoplazmadan xuddi yuqori organizmlardagiday ajralib turadi. Bunday organizmlar eukariota, ya’ni haqiqiy yadroli organizmlar deyiladi. Bakteriya va koʻk-yashil suv oʻtlarning xromosomalari boʻlsa-da, ular sitoplazmadan alohida chegara bilan ajralmagan. Bunday organizmlar prokariot organizmlar deb yuritiladi. Bakteriyalarning xromosomasi yorugʻlik mikroskoplarida koʻrinmaydi. Elektron mikroskop yordamida esa bitta kichkina xromosoma hujayra membranasi bilan bogʻlanganligini koʻrish mumkin.
Viruslar oʻsimlik, hayvon va bakteriya hujayralarida parazitlik qilib yashaydi. Viruslarda hujayra yoʻq. Ularda faqatgina tashqi tomondan oqsil, virusning bosh qismida irsiyatning moddiy asosi sifatida DNK, ba’zi hollarda esa RNK uchraydi.
Hozirgi vaqitda xalq xoʻjaligining turli sohalarida turli xil antibiotik va kimyoviy moddalar ishlatiladi. Bunday moddalarni mutagenlik xususiyati bor yoki yoʻqligini mikroorganizmlar yordamida osongina aniqlash mumkin. Yangi olingan antibiotikning mutagenlik xususiyati aniqlansa, u ishlab chiqarishda qoʻllanmaydi.
Yuksak organizmlarda xalq xoʻjaligining turli sohalarida ishlatiladigan kimyoviy moddalarning mutagenlik xususiyatlarini aniqlash uchun yillar kerak boʻladi. Demak mikroorganizmlar kimyoviy moddalarning mutagenligini aniqlashda ham eng qulay ob’ektdir. Mikroorganizmlarning qulay genetik ob’ekt ekanligiga sabab ular turli-tuman mutatsiyalarga boyligidir.
Bunday mutatsiyalar qatoriga: a) morfologik mutantlar; b) pigmentli mutantlar; v) auksotrof mutantlar; g) prototrof mutantlar; d) mayda koloniyali mutantlar; e) turli xil moddalarga chidamli mutatsiya va boshqalar kiradi.
Bunday mutantlarni laboratoriya sharoitida osongina hosil qilish mumkin.