Тошкент давлат техника университети муҳандислик технологиялари факультети биотехнология кафедраси “корхоналар ИҚтисодиёти ва менежменти”

К_инт= В_ҳ / В_меёрий
Бунда: В_{ҳақиқий} – ускуналар билан вақт бирлиги ичида ҳақиқатдаги
маҳсулот ишлаб чиқариш;
В_меёрий – ускуналар билан вақт бирлиги ичида техник
асосланган маҳсулот ишлаб чиқариш.

Мисол. Смена мобайнида станок ҳақиқатда 6 соат ишлади. Биз 2 соат мобайнида бўш турган деб фараз қилиб, фойдаланилган 6 соат учун ундан фойдаланиш самарадорлигини таҳлил қиламиз. Фараз қиламиз станоклар соатига 120 бирлик маҳсулот ишлаб чиқариши керак, лекин улар 6 соатлик иш вақтида соатига 90 бирлик маҳсулот ишлаб чиқарди. Унда К_инт= 90/120=0,75 бўлади. Бу ускунлара қувватининг атиги 75 %идан фойдаланилганлигини билдиради.
Асосий фондлардан фойдаланиш кўрсаткичларининг учунчи гурухига:
- ускуналардан интеграл фойдаланиш коэффициенти;
- ишлаб чиқариш қувватидан фойдаланиш коэффициенти;
- маҳсулотларнинг фондлар қайтими ва фондлар сиғими кўрсаткичлари киради.
Ускуналардан интеграл фойдаланиш коэффициенти ускуналардан экстенсив ва интенсив фойдаланиш коэффициентлари кўпайтмаси сифатида аниқланади. Бу кўрсаткич ускуналардан фойдаланишни вақт ва қуввати бўйича тавсифлайди. Бизнинг мисолимизда К_экст= 0,86. К_инт=0,75, шунга кўра ускуналардан интеграл фойдаланиш коэффициенти
К_{интег.фойд.}= 0,86 х 0,75 = 0,65
га тенг бўлади.
Бу кўрсаткич ускуналардан ҳам экстенсив ҳам интенсив фойдаланишдаги камчиликларни биргаликда аниқлайди. Ушбу икки омил таъсири натижасида станоклар соатига 0,65 % ишлатилган.
Асосий фондлардан самарали фойдаланиш ишлаб чиқариш ҳажмининг ошишига олиб келади. Шунинг учун асосий фондлар самарадорлиги кўрсаткичини аниқлашда маҳсулот ишлаб чиқарилишида қатнашган барча асосий фондлар қийматини ҳисобга олиш лозим. Бу кўрсаткич асосий фондларнинг 1 сўмига қанча ишлаб чиқарилган маҳсулот тўғри келишини, яъни фондлар қатимини ифодалайди. Уни ҳисоблаш қуйидаги формула ёрдамида амалга оширилади: