Тошкент давлат техника университети муҳандислик технологиялари факультети биотехнология кафедраси “корхоналар ИҚтисодиёти ва менежменти”

Корхонанинг ишлаб чиқариш қуввати ва уни ҳисоблаш усуллари
Асосий фондлар тузилишининг, техник даражасининг маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ошишига, маҳсулот таннархининг камайишига таъсири улардан фойдаланиш даражасига боғлиқ.
Асосий фондлардан фойдаланиш кўрсаткичларини қуйидаги уч гуруҳга бирлаштириш мумкин:

• 
  асосий фондлардан экстенсив фойдаланиш кўрсаткичлари. Бу кўрсаткичлар муддат бўйича улардан фойдаланиш даражасини ифодалайди.
  
• 
  асосий фондлардан интенсив фойдаланиш кўрсаткичлари. Бу кўрсаткичлар уларнинг қувватидан фойдаланиш даражасини ифодалайди.
  
• 
  асосий ишлаб чиқариш фондларидан интеграл фойдаланиш кўрсаткичлари. Бу кўрсаткичлар барча омиллар - экстенсив ва интенсив омиллар таъсирини ифодалайди.
  

Биринчи гуруҳ кўрсаткичларига ускуналардан экстенсив фойдаланиш коэффициенти, ускуналардан фойдаланишнинг сменалилик коэффициенти, ускуналарнинг иш билан таъминланганлик коэффициенти, ускуна ишлаш вақти режимининг сменали коэффициенти.
Ускуналардан экстенсив фойдаланиш коэффициенти ускуналардан ҳақиқатда фойдаланилган соатлар миқдорини режадаги соатлар миқдорига бўлиш йўли билан топилади:
К_экст=t_ҳақ.ф. / t_меер.ф.
бунда: t_ҳак.ф. - ускуналардан ҳақиқий фойдланилган вақт, соат;
t_{меер.ф.­} - ускуналарнинг норма бўйича ишлаш муддати, соат.
Мисол. Агар сменанинг давомийлик вақти 8 соат бўлса, режа бўйича таъмирлаш ишларига 10 соат сарфланса, станокларнинг ҳақиқий ишлаш вақти 6 соатни ташкил этса, унда ускуналардан экстенсив фойдаланиш коэффициенти 0,86[6:(8-1)] га тенг бўлади. Бу станоклардан режадаги фойдаланиш керак бўлган вақтнинг атиги 86%дангина фойдаланилаётганлигини билдиради.
Ускунлардан экстенсив фойдаланиш сменалик коэффициенти кўрсаткичи билан ҳам тавсифланади. Бу кўрсаткич кун мобайнида, барча сменаларда ишлатилган ускуналар миқдорини энг катта сменада ишлатиладиган станоклар миқдорига бўлиш билан аниқланади. Ускуналарнинг ҳар бир бирлиги йилда нечта сменада ишлатилишини ҳисоблашнинг соддалаштирилган усули қуйидагича: цехга 150 бирлик станок ўрнатилган, шулардан биринчи сменада 100 бирлик станок, иккинчи сменада 90 бирлиги ишлатилди. Сменалилик коэффициенти