Toshkent Davlat Sharqshunoslik Universiteti

Toshkent Davlat Sharqshunoslik Universiteti

Xitoy-tili filologiyasi 1-kurs B-guruh talabasi

Yusupova Umidaning Tilshunoslikka kirish fanidan

MUSTAQIL ISHI

Dunyo tillari va tillar tasnifi

• Dunyo tillariining qiyoslanishi
• Qarindosh tillarning munosabati
• Til oilalari
• Turkiy tillarni o’rganishda rus olimlarining xizmati
• Turkiy tillarning qiyosiy-tipologik xususiyatlari

Tayanch tushunchalar

Til oilasi, oltoy tili ,

qardosh tillar

Hind-yevropa tillari Slavyan tillari German tillari

Eron tillari Roman tillari Feliktiv tillar

Agglyutinativ tillar

Qardosh va qardosh bo’lmagan tillar

• So’z shakllari va ma’nolari bir-biriga ancha yaqin bo’lgan tillar bo’lsa, bir umumiy o’zakli tildan kelib chiqqan bo’lsa bunday tillar qardosh tillar deyiladi.
• Grammatik tuzilishi va boshqa xususiyatlari jihatidan bir-birlariga yaqin bo’lgan tillar guruhi til oilasi deyiladi

Qardosh bo’lmagan tillar ba’zi tillarning so’z

Qardosh bo’lmagan tillar ba’zi tillarning so’z

boyligida alohida so’zlarning ma’no jihatidan

o’xshashlik hodisalari uchrashi mumkin. Bunday

hodisa bir tilga qarindosh bo’lmagan boshqa

tildan kirgan so’zlar uchraydi. Masalan,

o’zbek, tiliga arab tilidan: oila, maktab, lug’at,

kitob singari; rus tilidan: samovar, mashina,

stol, stul, choynak kabi anchagina so’zlar

o’zlashgan .

TURKIY TILLAR OILASI

O’zbek

Uyg’ur

Qozoq

Qirg’iz

Tatar

Boshqird

Ozarbayjon

Turkman

Hozirgi vaqtda til tarixi o’rganilib bir-biri bilan

Hozirgi vaqtda til tarixi o’rganilib bir-biri bilan

qardosh ekanligi aniqlanga tillar oilasi

quyidagilardan iborat:

• Hind-yevropa
• Ugor-fin
• Turkiy
• Xom-som

Hind-Yevropa tillar oilasi

Hind guruhi

Slavyan guruhi

Boltiq guruhi

German guruhi

Roman guruhi

Dog’iston guruhi

Eron guruhi

Ugor-Fin tillar oilasi

• UGOR TILLARI
• A) venger (mojor) tili
• B) mansi tili
• V) xanti tili
• FIN TILLARI
• A) fin tili
• B) eston tili
• V) komppermyak tili
• G) komi-ziryan tili
• D) Udmurd tili
• E) mari tili

TURKIY TILLAR OILASI

a)Ozarbayjon tili

b) Turk(usmonli turk) tili

v) Turkman tili

g) O’zbek tili

d) Qozoq tili

*Flektiv tillar haqida

Hind-yevropa tillari flektiv tillardir. So’zlarning morfologik shakllarining fleksiya orqali yasalishi bu tillarning asosiy morfologik xususiyatidir. Bu tillarda har bir mustaqil so’zning dastlabki shakli ham negiz va qo’shimchalarga bo’linadi, natijada o’zak-negiz mustaqil hisoblanadi

Flektiv tillarga so’z yasovchi va so’z o’zgartiruvchi funksiyani bajaradigan ichki fleksiya xos. Bunda o’zak negizda tovush almashuvi bilan turli grammatik ma’nolar ifodalanadi

Ichki fleksiyasida undosh undosh tovushlar ham, unli tovushlar ham o’zgarishi mumkin. Ingliz va nemis tillarda ko’proq unli tovush o’zgarsa, rus tilida ko’proq undosh tovushlarning o’zgarishi kuzatiladi.

Asosiy adabiyotlar

• 1. M.Qoshg’ariyning ,,Devonu lug’ati-turk”.tom.1,11,111, va indeks lug’at. T,1960-63-67
• 2. Qo’chqorboyev I Isabekov B. “Turkiy filologiyasiga kirish”. T 1984
• 3. Ne’matov H.Ahmatov N “O’zbek tilining tarixiy leksikologiyasi”. Buxoro 1987
• 4. Tursunov u va boshqalar .”O’zbek adabiy tili tarixi”. T1995

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT