Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti ibn Havqalning Kitob surat al- ard asari tahlili Modern Portfolio Designed Namunaviy taqdimot shakli Tarixshunoslik

“Kitob surat al-ard”

Ibn Havqal asarining bizgacha yetib kelgan bir nechta qo‘lyozma nusxalari mavjud bo‘lib, ular Gollandiya, Turkiya, Fransiya, Angliya va Germaniya singari mamlakatlardagi kutubxonalarda saqlanadi. Asarning Istanbuldagi To‘pqapu saroyi kutubxonasida 3346-raqam ostida saqlanayotgan nusxasiga ba’zi ma’lumotlar kiritilgan, ya’ni al-Istaxriy va Ibn Havqalning ma’lumotlari XII asrning ikkinchi yarmida noma’lum muallif tomonidan o‘sha davrga oid qo‘shimcha ma’lumotlar bilan boyitilgan.

“Kitob surat al-ard”

Asarning tanqidiy matni ilk bor gollandiyalik olim M. de Guye tomonidan bibliotheca geographorum arabicorum (Arab geograflari kutubxonasi) turkumi (Lugduni Batavorum, 1873) ning 2-jildi sifatida nashr etilgan bo‘lib, unda asarning Leyden, Oksford va Parij kutubxonalarida saqlanayotgan nusxalari jalb etilgan. Asarning ikkinchi tanqidiy matni fransuz olimi J.X.Kramers tomonidan nashr etilgan bo‘lib, unda asarning To‘pqapu saroyi kutubxonasida saqlanayotgan eng to‘liq nusxasi asos qilib olingan, shuningdek asarning M. de Guye tayyorlagan tanqidiy matni, Leyden, Oksford, Parij nusxalari va fors tilidagi tarjimalari ham jalb etilgan.

“Kitob surat al-ard”

Ibn Havqal asarining ayrim qismlari rus tiliga tarjima qilingan. Xususan, A.Ya.Garkavi asardagi slavyanlar va ruslar haqidagi ma’lumotlarni (Sankt-Peterburg, 1870), S.Volin asarning Xorazm, Isbijob va Taroz haqidagi qismlarini (Moskva, 1939; Olmaota, 1960), Ye.K.Betger Samarqand, Nasaf, Kesh, Shosh, Ustrushana, Isbijob va Farg‘ona haqidagi qismlarini (Toshkent,1957) rus tiliga tarjima qilgan. Mazkur tarjimalar asarning ayrim qo‘lyozmalari yoki M. de Guye tayyorlagan birinchi tanqidiy matni asosida amalga oshirilgan.

“Kitob surat al-ard”

O.B.Frolova asarning Farg‘ona haqidagi qismini J.X.Kramers tayyorlagan yangi tanqidiy matnidan rus tiliga qayta o‘girgan (Toshkent, 1988). Asarning to‘liq matni J.X.Kramers va G.Viyet tomonidan 2 jildda fransuz tiliga (Parij, 1965, 2001), Movarounnahr haqidagi qismi esa turk tiliga tarjima qilingan (Anqara, 1985, 2001).

“Kitob surat al-ard”

Asarning «Movarounnahr» qismi H.Mamadaliyev tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilingan (Toshkent, 2007). R.Xudoyberganov al-Istaxriyning «Kitob masolik al-mamolik» asarini, shu jumladan uning «Movarounnahr» qismini o‘zbek tiliga tarjima qilgan (Toshkent, 2007). Lekin bu ikkala tarjima nashr etilmagan.

Sh. Kamoliddinning “Movarounnahr” tarjimasi esa J.X. Kramersning fransuzcha tarjimasiga asoslangan.

Xulosa:

Mazkur asar bilan tanishish olimlar, tadqiqotchilar, ustoz va talabalar, shuningdek, keng kitobxonlar ommasiga X-XI asrlarda Movarounnahrning hududiy, iqlimiy, landshaft olami jihatlarini aniqroq va kengroq tushunishga imkon beradi. Zero, unga ilova qilingan xaritalar muallifning o’z davri uchun eng mukammal ko’rinishlaridan bo’lgan.