Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti I. M. Haydarov, M. M. Askarov

O‘zbekistonning eng yangi tarixi fanining metodologik (uslubiy) ilmiy-
nazariy, g‘oyaviy-mafkuraviy va falsafiy asoslari. 
Bunga quyidagilar kiradi: 
-
Din bilan dunyoviylik o‘rtasida mo‘tadil munosabat bo‘lishi va dunyoviylik 
aslo dahriylik emasligi; 
-
Tarixni milliy, umuminsoniy, muqaddas hodisa hamda qadriyat deb 
tushunish; 
-
Tarixga hozirgi zamon sivilizatsiyasi nuqtayi nazari va bag‘rikenglik asosida 
yondashish;
-
Tarixiy taraqqiyot asosini evolyutsion – tadrijiy yo‘l va islohotchilik tashkil 
etadi deb anglamoq; 
-
Tarixga milliy mentalitet nuqtayi nazaridan o‘zgalar tarixiga hurmat ruhida 
murojaat etish;
-
Tarix, jamiyat va tabiat hamda insoniyat (barcha tarixiy voqelik va jarayonlar) 
dialektika (Gegel) hamda sinergetika (Prigojin) qonuniyatlari asoslarida rivojlanishi 
haqiqat ekanligi; 

---

8 
-
Tarix milliy va umuminsoniy xotira, millat va xalqlarning joni, tani hamda 
g‘oyaviy-mafkuraviy muhofaza quroli ekanligi.
2.
O‘zbekistonning eng yangi tarixi fanining metodologik (uslubiy), ilmiy 
usul va tamoyillari.
Ular quyidagilardan iborat: 
-
Ilmiy xolislik (obyektivlik); 
-
Tarixiy – tahliliylik; 
-
Mantiqiy – uzviylik; 
-
Vorislik va xronologik izchillik; 
-
G‘oyaviylik va vatanparvarlik; 
-
Qiyoslash, kuzatish va umumiylashtirish; 
-
Baxslashish, munozara yuritish va asoslab berish; 
-
Matematik hisoblash; 
-
Shakllash va modellashtirish; 
-
Ayrimlikdan umumiylikka (induksiya) va umumiylikdan ayrim (juz’iy)likka 
(deduksiya); 
O‘zbekistonning eng yangi tarixi mazmun-mohiyatiga ko‘ra ilmiy va amaliy 
ahamiyatga moyildir. O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimovning 
1996-yil 13-dekabrdagi Farmoniniga ko‘ra – O‘zbekistonning yangi tarixini 
tayyorlash va nashr qilish haqida qaror qabul qilindi. Shu asosda 2000 - yil “Sharq” 
nashriyotida Mustaqil O‘zbekiston tarixi (III jild) chop etildi. Mustaqillik davrida 
o‘tgan kunlarimiz alohida o‘rganishni, tadqiq etishni, ilmiy-nazariy xulosalar 
chiqarishni taqazo etadi. Chunki, birinchidan, istiqlol yillarida O‘zbekiston dunyo 
hamjamiyatida o‘ziga xos nufuzga ega bo‘ldi. Moddiy resurslari, ishlab chiqarish 
imkoniyatlari, aqliy va jismoniy salohiyatlariga ko‘ra, rivojlangan mamlakatlar bilan 
tengma-teng turib, hamkorlik qilish imkoniyatlariga ega bo‘ldi; ikkinchidan, 
mamlakatimiz uchun og‘ir, mas’uliyatli paytda respublikamizda ijtimoiy, siyosiy, 
iqtisodiy barqarorlik ta’minlandi. Respublika hukumati mana shunday ziddiyatli 
holatda vaziyatni tezda anglab yetdi va to‘g‘ri siyosat yuritdi. 
Bizning tariximiz ham, jahon tarixi ham din (aniqrog‘i dinlar) tarixi bilan uzviy 
bog‘liqdir. Ijtimoiy hayotni dindan, dinni ijtimoiy hayotdan ajratib bo‘lmaydi. Agar 
ajratilsa, tarixga ham, dinga ham mantiqqa ham zid bo‘ladi. Ma’lumki, sovet tarix 
fani tarixni soxtalashtirdi, din ilmga zid, tarixiy taraqqiyotga to‘sqinlik qiladi degan 
dahriylikka amal qildi. Tarix qanday bo‘lsa, uni shundayligicha o‘rganish ustuvor 
bo‘lmog‘i keraglini zamon dolzarb qilib qo‘ymoqda. Shuning uchun ham u din bilan 
mo‘tadil, mutanosiblik asosida o‘rganilmog‘i hozir eng asosiy zaruriyat bo‘lib 
turibdi. Bu esa, yoshlarni har xil din niqobidagi dinga aloqasi bo‘lmagan terroristik 
guruhlarga adashib kirib qolishlarining oldini oladi, shuningdek, bu imkoniyat 
tariximizni haqqoniy va to‘la yozilishiga yo‘l ochib beradi. 
Istiqlol tufayli o‘z tariximizni o‘zimiz yozish va tarix fani metodologiyasini 
ishlab chiqish imkoniyatiga ega bo‘ldik. O‘tgan davr ichida O‘zbekistonning yangi 
tarixi yozildi va tarix fani jadal rivojlanmoqda. Butunlay yangi ruh va mazmundagi 
ilmiy qarash (konsepsiya)lar paydo bo‘ldi, o‘quv qo‘llanma va darsliklar, tarixiy 

---

9 
asarlar chop etildi. Bu o‘rinda yuqoridagi metodologik ilmiy-nazariy asos va ularning 
ahamiyati katta bo‘ldi.