Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti I. M. Haydarov, M. M. Askarov

So‘z erkinligini ta’minlash
– insonning fundamental va tabiiy huquqlaridan 
biri – o‘z fikrini (hayolini) oshkora (og‘zaki, yozma ravishda va/yoki ommaviy 
axborot vositalardan foydalangan holda) ifoda etish huquqini amalga oshirish uchun 
kompleksli shart-sharoitlarni yaratish. 
Shafe – 
(tarafini oluvchi, homiy; vositachi) birovga yon bosuvchi, homiylik 
qiluvchi; homiy. 
Taraqqiyot – 
jamiyat rivojlanishining oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga 
yo‘nalgan, bir sifat bosqichidan yangi sifat bosqichiga o‘tishi jarayoni.
 
Taraqqiyotning
“
O‘zbek modeli” 
–
 
istiqlolning dastlabki yillarida Birinchi 
Prezidentimiz I.A.Karimov rahbarligida ishlab chiqilgan islohotlar strategiya bo‘lib, 
taraqqiy 
topgan 
mamlakatlarning 
bozor 
munosabatlariga 
o‘tish tajribasi, 
mamlakatimiz boshidan kechirgan tarixiy sinovlar va ularning saboqlari, 
xalqimizning turmush va tafakkur tarzi asos qilib olindi. Shu tariqa yurtboshimiz 
tomonidan jamiyatni isloh etishning chuqur ilmiy asoslangan quyidagi besh tamoyili 
vujudga keldi: Birinchi tamoyil: iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi; Ikkinchi 
tamoyil: davlat – bosh islohotchi; Uchinchi tamoyil: jamiyat hayotining barcha 
sohalarida qonunning ustuvorligi; To‘rtinchi tamoyil: aholining demografik tarkibini 
hisobga olgan holda, kuchli ijtimoiy siyosat yuritish; Beshinchi tamoyil: bozor 
iqtisodiyotiga ob’ektiv iqtisodiy qonunlarning talablarini hisobga olgan holda, tadrijiy 
asosda, puxta o‘ylab, bosqichma-bosqich o‘tish. 
Tashabbus 
– lot. initsiativa initiative-tashabbus; qandaydir ishni boshlashga 
undash, ishbilarmonlik; muhokama qilish uchun takliflar berish. 
Tolerantlik 
–
 
fr. tolyrant (lat. Tolerāns-tolerantis) hozirgi o‘zbek tilida lug‘aviy 
tarjima qilganda chidamlilik, sabrlilik, bardoshlilik, toqatlilik ma’nolarini anglatadi. 

---

259 
Antik davr va o‘rta asrlarga qadar asosan tabobat sohasida keng istifoda etilgan 
mazkur tushuncha hayvonlar va insonlar organizmlarining turli-tuman kasalliklar, 
jarohatlar va umuman, hayot uchun kurashish jarayonlariga doir immun qobiliyatini 
o‘rganish masalalariga aloqador bo‘lgan. Keyinchalik boshqa fanlar doirasida ham 
e’tiborli asarlar yaratgan mashhur tabobat olimlari va aksincha, tabobat borasida ham 
diqqatga sazovor fikrlar bildirgan boshqa soha olimlari mazkur tushunchani kengroq 
ma’noda qo‘llay boshlaganlar (Epimenid, Gorgiy, Aristotel, Epiktet, Ibn Sino). XX 
asrga qadar tolerantlik tushunchasining ayniqsa din bilan bog‘liq muruvvat 
ma’nosidagi talqinlariga ko‘p duch kelish mumkin. Lekin mazkur asr boshlaridan 
texnika taraqqiyoti va uning asosida mehnatni tashkil etish munosabatlarining jadal 
rivojlanishi natijasida tolerantlik tushunchasi davlat va xalq munosabatlarida, ayniqsa 
huquqiy munosabatlar tizimida keng mazmun kasb etadi. Endi tushuncha chidam, 
sabr-toqat ma’nolarini yo‘qotmagan holda ko‘proq bag‘rikenglik, hamjihatlik, 
hamkorlik kabi mazmunda talqin etila boshlandi. 
Totalitar
– lot. totalis-butun, to‘la, bir butun); davlat hokimiyati organlari 
tomonidan jamiyat hayotining hamma sohalarini nazorat qiladigan davlat shakli, 
amalda konstitutsion huquq va erkinliklarni tugatilishi; bu rejimda davlat hokimiyati 
biron-bir guruh (siyosiy partiya) qo‘lida to‘planib, mamlakatda demokratik 
erkinliklar va siyosiy muholifatni amal qilishi uchun imkoniyatlar bo‘lmaydi.