Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti I. M. Haydarov, M. M. Askarov

Kam ta’minlangan oilalarni hisobga olish, ularga moddiy yordam tayinlash va 
to‘lash tartibi to‘g‘risida
” gi Nizom qabul qilinadi. 
Aholining ijtimoiy muhofazaga eng muhtoj qatlamlaridan biri – bu kam 
ta’minlangan oilalardir. Kam ta’minlangan oilalarning ijtimoiy himoyasini ta’minlash 
maqsadida qator me’yoriy-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Jumladan, O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 - yil 24 - avgustdagi “Kam ta’minlangan 
oilalarni ijtimoiy himoya qilishni tashkil etish masalalari to‘g‘risida”gi 434-sonli 
qarori muhim ahamiyat kasb qildi. Bu borada minglab oilalar davlatdan ijtimoiy 
yordamlar olgan. Ammo ijtimoiy himoya mexanizimining amal qilish tajribasini 
o‘rganish natijasida shu narsa aniqlandiki, bu tizimda ko‘pgina muammolar, 
jumladan, qurilish, obodonlashtirish, aholini ijtimoiy himoya qilish, aholini toza 
ichimlik suvi, elektr toki, tabiiy gaz bilan ta’minlash kabi sohalarda ko‘plab 
muamolarga duch kelingan. Ayniqsa, aholiga ijtimoiy yordam ko‘rsatishda xato va 
kamchiliklarga yo‘l qo‘yilgan. Masalan, 1996- yilda Moliya vazirligi tomonidan 
o‘tkazilgan tekshirish natijasida respublika bo‘yicha 26 mahallada 262 ming so‘m 
mablag‘ qing‘ir yo‘llar bilan boshqa maqsadlarga o‘zlashtirilgani aniqlangan. 
1998 yildagi tekshirishlar esa shuni ko‘rsatganki, kam ta’minlangan va ko‘p 
bolali oilalarga nafaqa belgilash va to‘lash tizimida quyidagi kamchiliklar eng ko‘p 
uchragan. Haqiqatdan ham muhtoj oilalarga moddiy yordam ko‘rsatishni asossiz rad 
etish va aksincha, nafaqa olishga asosi bo‘lmagan oilalarga qarindoshlik belgisi, 
fuqarolar o‘z o‘zini boshqarish yig‘inlarida egallagan mansabi yoki boshqa 
sabablarga ko‘ra nafaqa belgilash va to‘lashda lavozimini suiiste’mol qilish (bu 

---

131 
ko‘rsatkich respublika bo‘yicha 0,3 1,4% darajasida); muhtoj oilalarga ijtimoiy 
yordam ko‘rsatish uchun ajratilgan mablag‘larning ko‘zda tutilgan boshqa 
maqsadlarida (talabalar stipendiyasi, sug‘urta to‘lovlari, hatto jamoat binolarining 
qurilishiga) ishlatilishi va hokazolar shular jumlasidandir. 
Shunday qilib, 1997 -1998 yillarda kam ta’minlangan oilalarga nafaqalar 
tayinlash bo‘yicha Qashqadaryo viloyatida 629 ta oilaga 2 mln. so‘m, Buxoro 
viloyatida 567 - ta oilaga 1,5 mln so‘m, Samarqand viloyatida 194 oilaga 992 ming 
so‘m, Namanganda 24 -9 ta oilaga 423 ming so‘m, Xorazm viloyatida 82 ta oilaga 
304,6 ming so‘m pul mablag‘lari moddiy yordam tariqasida noqonuniy to‘langan.
Vaholanki, O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza 
qilish vazirligining Ijtimoiy yordam va qo‘llab-quvvatlashni tashkil etish 
Boshqarmasi hisobotida davlat byudjetidan ajratilgan mablag‘larning o‘z egalariga 
etkazilishi 1997 - yilda 93,1 % ga, 1998 yilda 98,3 % ga, 2001- yilda esa 99,0 % ga 
bajarilgan, deb ko‘rsatilgan
13
.
Shubhasiz, o‘sha kezlarda ayrim yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni bugungi kunda 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahbarligida tanqidiy tahlil aosida ko‘rib chiqilib, 
muammolarni ro‘y rost aytish vaqti kelganligi ko‘p bora takidlanmoqda. Zero, 
Yurtboshimiz o‘z chiqishlarida va ma’ruzalarida, rahbarlar, xalq faollari, deputatlar 
yoki oddiy xalq bilan bo‘layotgan uchrashuvlarda, qarsakbozliklar davri endi o‘tdi, 
biz “Xalq davlat idoralariga emas, balki davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi 
kerak”,
 
degan tamoyilni amalda qaror toptirishimiz lozimligini uqdirmoqdalar. 
Bugungi kunda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan 
ijtimoiy nafaqalar tayinlash va to‘lashning manzilliligini oshirish maqsadida