Toshkent davlat sharqshunoslik instituti xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlakatshunoslik fakulteti

AQSH ning KXDR yadroviy qurollanishiga munosabati.

Maxfiylashtirilgan ma'lumotlarga ko'ra, 1994 yilda AQSh prezidenti Klinton Mudofaa vaziri Uilyam Perri bilan birgalikda Yonbyondagi yadroviy reaktorga raketa zarbasi berish imkoniyatini ko'rib chiqdi, ammo tahliliy ma'lumotlar AQSh boshliqlari birlashgan qo'mitasi raisidan so'ralganidan keyin. AQSh Qurolli Kuchlari shtabi general Jon Shalikashvili ma'lum bo'ldiki, bunday zarba ko'p sonli amerikalik va janubiy koreyalik qurbonlar bilan to'liq miqyosli urushga, shuningdek, tinch aholining katta qurbonlariga olib kelishi mumkin, buning natijasida Klinton ma'muriyati Shimoliy Koreya bilan o'z nuqtai nazari bo'yicha noqulay "Romkaviy kelishuvlar"ga rozi bo'lishga majbur bo'ldi.

Qo'shma Shtatlarning KXDRga qarshi harbiy harakatlarga tayyorgarligi AQShning sobiq prezidenti Jimmi Karterning 1994 yilda Pxenyanga KXDR yetakchisi Kim Ir Senga tashrifi bilan "to'xtatib qo'yilgan" va unda Shimoliy Koreya yadrosini muzlatish bo'yicha kelishuvga erishilgan edi. dastur. Ushbu voqea inqirozni muzokaralar tekisligiga o'tkazgan va uning diplomatik hal etilishini ta'minlagan voqea bo'ldi. 1994-yil oktabrda uzoq davom etgan maslahatlashuvlardan so‘ng KXDR AQSh bilan “Imzoviy kelishuv”ni imzoladi, unga ko‘ra Shimoliy Koreya o‘z zimmasiga ma’lum majburiyatlarni oldi, masalan:

• 
  reaktorlar va uranni boyitish inshootlarini qurish va ulardan foydalanishni to‘xtatish;
  
• 
  reaktor yonilg'i agregatlaridan plutoniy olishdan bosh tortish;
  
• 
  ishlatilgan yadro yoqilg'isini mamlakatdan tashqariga ko'chirish;
  
• 
  maqsadi u yoki bu tarzda yadro qurolining tarqalishi haqida gapirish bo'lgan barcha ob'ektlarni yo'q qilish choralarini ko'rish.
  

O'z navbatida, AQSh hukumati quyidagi majburiyatlarni oldi:

• 
  mazut yetkazib berish;
  
• 
  Yongbyondagi 5 MVt quvvatga ega o'chirish reaktori o'rniga har biri 1000 MVt quvvatga ega ikkita zamonaviy engil suv reaktorini qurish qurolli plutoniy ishlab chiqarish uchun ishlatilmaydi.
  

Yangi prezident Bushning (kichik) hokimiyatga kelishi ikki davlat o'rtasidagi munosabatlarning keskinlashishiga olib keldi. Yengil suvli reaktorlar hech qachon qurilmagan, bu esa Qo'shma Shtatlarning KXDRga yangi talablarni qo'yishiga to'sqinlik qilmadi. Bush Shimoliy Koreyani soxta davlat qatoriga kiritdi va 2002 yil oktyabr oyida AQSh Davlat kotibi o'rinbosari Jeyms Kelli KXDR uranni boyitish bilan shug'ullanayotganini e'lon qildi. Bir muncha vaqt o'tgach, Qo'shma Shtatlar Shimoliy Koreya elektr stansiyalari uchun yoqilg'i etkazib berishni to'xtatdi va 2002 yil 12 dekabrda KXDR o'zining yadroviy dasturini qayta tiklash va MAGATE inspektorlarini chiqarib yuborishni rasman e'lon qildi. 2002 yil oxiriga kelib, Markaziy razvedka boshqarmasi ma'lumotlariga ko'ra, KXDRda 7 dan 24 kg gacha qurolli plutoniy to'plangan.

2003-yil 10-yanvarda KXDR NPTdan rasman chiqdi.

2018-yilning 5-fevral kuni Seul shahrida Koreya Respublikasining maxsus vakili Li Du Xun va AQShning Koreya yarimorolini yadrosizlantirish bo‘yicha vakili Jozef Yon o‘rtasida KXDRning yadroviy raketa dasturi bo‘yicha muzokaralar bo‘lib o‘tdi, unda tomonlar ta’kidladilar. AQSH va Koreya Respublikasi oʻrtasidagi oʻzaro hamkorlik va hamkorlikning yuqori darajasi.

Janubiy Koreyaning “Yutien” telekanali 2018-yil 6-mart kuni efirga uzatilgan, 2018-yil 17 va 25-fevraldagi tijorat sun’iy yo‘ldosh tasvirlari tahliliga tayanib, Jon Xopkinsning “38 Shimoliy” AQSH-Janubiy Koreya instituti tomonidan taqdim etilgan. KXDR Pxyonbukdo provinsiyasidagi Yonbyon yadroviy markazida o‘zining engil suvli eksperimental reaktorini ishga tushirishi mumkinligi haqida xabar berdi.

AQSh OAVlari BMT ekspertlar kengashining 2018-yil 28-fevraldagi nashr etilmagan hisobotiga tayanib. KNDRni Suriya hukumatiga ballistik raketalar va kimyoviy qurollar yaratish uchun komponentlar yetkazib berishda aybladi.

2019-yilning 15-aprel kuni AQSh Davlat departamenti matbuot xizmati AQSh davlat kotibi Maykl Pompeo Amerika va Shimoliy Koreya yetakchilarining yangi sammitini o‘tkazish tarafdori ekanini ma’lum qildi.

2019-yilning 30-iyun kuni AQSh prezidenti Donald Tramp va KXDR prezidenti Kim Chen Inning uchinchi uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Uchrashuv qurolsizlantirilgan hududda bo‘lib o‘tdi. Shunday qilib, Donald Tramp KXDRga tashrif buyurgan birinchi AQSh prezidenti bo‘ldi.

2020-yil 3-sentabr kuni SSSR Mudofaa vazirining raketa va yadroviy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha o‘rinbosari Robert Sufer Qo‘shma Shtatlar KDR tahdidi munosabati bilan SM-3 Blok IIA raketaga qarshi tizimining yangi modifikatsiyasini ishlab chiqishga kelishib oldi.

2021-yil 20-iyul kuni SSSR, Yaponiya va Koreya Respublikasi diplomatik vakolatxonalari vakillarining uchrashuvi bo‘lib o‘tdi, unda Koreya yarimorolini yadrosizlantirish bo‘yicha qo‘shma harakatlar, shuningdek, uch tomonlama siyosat muhokama qilindi. KXDRda.

2003 yilda Xitoy, AQSh, Rossiya, Janubiy Koreya va Yaponiya ishtirokida KXDR yadro dasturi bo‘yicha muzokaralar boshlandi. Dastlabki uchta raund (2003 yil avgust, 2004 yil fevral va iyun) unchalik muvaffaqiyatli o‘tmadi. Amerika-Koreya va Yaponiya-Koreya munosabatlarining navbatdagi keskinlashuvi tufayli Pxenyan sentabrga rejalashtirilgan to'rtinchisida ishtirok etishdan qochdi.

Muzokaralarning birinchi bosqichida (2003 yil avgust) Qo'shma Shtatlar nafaqat Shimoliy Koreyaning yadroviy dasturini cheklash, balki KXDRda allaqachon yaratilgan yadroviy infratuzilmani ham yo'q qilishga harakat qila boshladi. Buning evaziga SSSR KXDR xavfsizligini kafolatlashga va chastotaga ikkita engil suvli reaktor o‘rnatish orqali Pxenyanga iqtisodiy yordam ko‘rsatishga rozi bo‘ldi. Biroq SSSR va Yaponiya KXDRning yadroviy dasturini MAGATE yoki davlat komissiyasi nazorati ostida kuchaytirishi kerak. KNDR bu shartga rozi emas.

Ikkinchi raundda (2004 yil fevral) KXDR MAGATE nazorati ostida va mazut yetkazib berish evaziga o‘zining yadroviy dasturini muzlatib qo‘yishga rozi bo‘ldi. Biroq, endi Qo'shma Shtatlar Yaponiya ko'magida muzlatish emas, balki MAGATE nazorati ostidagi Shimoliy Koreya yadroviy inshootlarini butunlay yo'q qilishni talab qildi. KXDR bunday takliflarni rad etdi.

Koreya yarim orolidagi yadro inqirozining muvaffaqiyatli hal etilishiga umid birinchi marta 2004 yil 23-26 iyun kunlari bo'lib o'tgan Oltitomonli muzokaralarning uchinchi raundida, Amerika Qo'shma Shtatlari "mukofotni muzlatish"ga rozi bo'lganida paydo bo'ldi. Qo'shma Shtatlar "mukofotni muzlatish" ga rozi bo'lgan 2004 yil 23-26 iyun kunlari bo'lib o'tgan olti tomonlama muzokaralarning uchinchi raundi.

Bunga javoban Shimoliy Koreya yadro qurolini ishlab chiqarish, sinovdan o‘tkazish va o‘tkazishdan tiyilish hamda QQS bilan bog‘liq barcha ob’ektlarni muzlatishga tayyorligini ma’lum qildi. Qo'shma Shtatlar besh davlat komissiyasi yoki MAGATEning vaqtinchalik xalqaro boshqaruvi ostida yadroviy inshootlarni KXDRga o'tkazish loyihasini ilgari surdi. Kelajakda xalqaro nazorat ostidagi ob'ektlarning Shimoliy Koreya yadrolarini yo'q qilish taklif qilindi. Hech bir Shimoliy Koreya etim variantiga rozi bo'lmagan. KXDR TIV muzokaralar natijalaridan noroziligini bildirdi.

2004 yil 9 sentyabrda Janubiy Koreyaning razvedka sun'iy yo'ldoshi KXDRning uzoq hududida (Yangando viloyati) Xitoy bilan chegaraga yaqin joyda kuchli portlashni qayd etdi . Portlash joyida kosmosdan ko'rinadigan krater qoldi va hodisa joyida diametri taxminan to'rt kilometr bo'lgan ulkan qo'ziqorin buluti o'sib chiqdi.

13-sentabr kuni KXDR rasmiylari yadroviy qo‘ziqoringa o‘xshash bulut paydo bo‘lishini Samsu GESi (bu mintaqaning ikkita eng yirik daryosi Amnokkan va Tumangang Yangandodan boshlanadi) qurilishi paytida portlash ishlari olib borilgani bilan izohladi.

Janubiy koreyalik ekspertlar bu yadroviy portlash ekanligiga shubha qilmoqda. Ularning fikriga ko'ra, portlash umuman bo'lmagan bo'lishi mumkin va atmosferaga tutun chiqishi katta yong'inning oqibati bo'lgan. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, hududda raketa komponentlarini ishlab chiqaruvchi zavod boʻlishi mumkin va portlash raketa yoqilgʻisi yonishi yoki kallaklarning portlashi natijasida sodir boʻlgan boʻlishi mumkin.

Boshqa maʼlumotlarga koʻra, bu hududda strategik harbiy obʼyektlar, xususan, yaqinda qurilgan Yonjori raketa bazasi jamlangan, bu yer osti raketa poligoni boʻlib, u yerda Yaponiya hududiga yetib borishga qodir ballistik raketalar saqlanadi va chuqur tunnellarda sinovdan oʻtkaziladi.

Rasmiy Amerika manbalari yadroviy portlash bo'lmaganiga ishonishadi. Shu bilan birga, Amerika razvedka xizmatlari mamlakat yadroviy ob'ektlari hududida g'alati faollikni qayd etdi.

2004-yil 16-sentabrda KXDR Janubiy Koreyada yashirin uran va plutoniy ishlanmalari bilan bog‘liq vaziyatga oydinlik kiritish uchun Shimoliy Koreya yadroviy muammosi bo‘yicha olti tomonlama muzokaralarda qatnashmasligini ma’lum qildi. Sentyabr oyi boshida Janubiy Koreya 2000 yilda oz miqdorda uran rudasi olganini tan oldi. Rasmiyning roziligi bilan barcha tajribalar faqat ilmiy xususiyatga ega bo'lib, tez orada butunlay bekor qilindi.

2004-yil 28-sentabrda KXDR tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari BMT Bosh Assambleyasida Shimoliy Koreya yadroviy reaktordan 8000 ta qayta ishlangan yoqilg‘i tayoqchasidan olingan boyitilgan uranni allaqachon yadro quroliga aylantirganini e’lon qildi. Uning taʼkidlashicha, Qoʻshma Shtatlar KXDRni yoʻq qilishni oʻz maqsadi deb eʼlon qilgan va yadroviy yadro zarbalarini oldini olish bilan tahdid qilgan sharoitda KXDRning yadroviy toʻxtatuvchi vosita yaratishda boshqa tanlovi yoʻq.

Shu bilan birga, diplomat KXDRning raketa sinovlarini qayta tiklashga tayyorgarligi haqidagi xabarlarni “tasdiqlanmagan mish-mishlar” deya rad etdi. KXDRning ballistik raketalarni sinovdan o‘tkazishga bir tomonlama moratoriysi 1999-yilda joriy etilgan, 2001-yilda esa 2003-yilgacha uzaytirilgan. 1998-yilda KXDR ballistik raketani sinovdan o‘tkazgan va u Yaponiya uzra uchib o‘tib, Tinch okeaniga qulagan edi.

2004-yil 21-oktabrda AQSh Davlat kotibi Kolin Pauell “razvedka KXDRda yadro quroli bor-yo‘qligini ayta olmaydi” dedi.

2005-yil 10-fevralda KXDR Tashqi ishlar vazirligi birinchi marta mamlakatda yadro quroli yaratilganini ochiq e’lon qildi: “Biz olti tomonlama muzokaralar tarafdorimiz, ammo ulardagi ishtirokimizni noma’lum muddatga to‘xtatishimiz kerak. toki biz muloqot natijalariga umid qilish imkonini beruvchi yetarli sharoit va muhit yaratilganiga ishonch hosil qilmagunimizcha. Muzokaralar jarayoni AQShning Koreyaga qarshi dushmanlik siyosati tufayli boshi berk ko'chaga kirib qoldi. Agar Amerika tizimimizni har qanday holatda ham yo'q qilish niyatida yadro qurolini ko'tarar ekan, biz xalqimizning tarixiy tanlovi, erkinligi va sotsializmini himoya qilish uchun yadro qurollari zaxiralarini kengaytiramiz.

O‘sha paytda KXDR o‘zining harbiy yadro dasturini samarali amalga oshirayotgani va bundan tashqari, yadroviy bomba yaratgani haqida hech qanday haqiqiy dalil yo‘q edi. Shu bois, KXDR rahbariyati bunday bayonot bilan shunchaki hech kimdan qo‘rqmasligini va Amerika Qo‘shma Shtatlari tomonidan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan tahdidga, jumladan, yadroga qarshi turishga tayyor ekanini namoyish etishni maqsad qilgan, degan fikr bildirildi. Ammo shimoliy koreyaliklar uning mavjudligiga dalil keltirmaganligi sababli, rossiyalik ekspertlar buni "blef elementlari bilan shang'irish" siyosatining yana bir ko'rinishi deb hisoblashadi. Rossiya Tashqi ishlar vazirligiga kelsak, uning vakillari KXDRning Oltitomonlama muzokaralarda ishtirok etishdan bosh tortishi va yadroviy arsenalni oshirish niyatini “Koreya intilishlarining ifodalangan maqomiga mos kelmaydi” deb atadi.

Xulosa:

Ushbu maqolani o’qib shuni bilishimiz mumkinki , KXDR 2 – jahon urushi oxirlariga keliub AQSh tomonidan haf sezganligi sababli o’zini o’zi ximoya qila olish ega bo’lish uchun SSSR bn birgalikda yadro mutahasislar yetishtirib chiqish xulosasig kelishadi .Shunday qilib 1959 -yillarda KXDR SSSR bilan birgalikda Yon Byon da mahsus tadqiqot markazi ochildi va yadro energiyasini tinchlik yo’lida qollash shiori ostida tadqiqotlar olib bora boshlashdi.

Koreya yarim orolidagi keskinlik KXDR raketa va yadro dasturini faol rivojlantirayotgani, shuningdek AQSh hamda uning mintaqadagi ittifoqchilarining harbiy mashg‘ulotlari tufayli saqlanib turibdi. KXDR iyulda ikki marta ballistik raketa sinovini o‘tkazdi, 29 avgust va 15 sentabr kuni esa yana ikkita raketani uchirdi, ular Yaponiya hududi ustidan uchib o‘tgan, 3 sentabrda esa vodorod zaryadi muvaffaqiyatli sinalgani haqida e'lon qildi. BMT Xavfsizlik kengashi shu sababdan respublikaga nisbatan xalqaro sanksiyalar rejimini keskin kuchaytirdi. 

KXDR sentabr oyi o‘rtalaridan boshlab, 75 kun davomida qandaydir provokatsiya harakatlaridan tiyilib turdi, biroq 29 noyabr kuni "Xvason-15" qit'alararo ballistik raketasini uchirdi. Ekspertlarning fikriga ko‘ra, bu prinsipial jihatdan yangi raketa 13 ming kilometrga qadar bo‘lgan masofani bosib o‘tishi mumkin. AQShning deyarli barcha hududi nishonga aylanishi ham mumkinligi istisno etilmadi.

TDSHU Koreyashunoslik fakulteti Xorijiy Mamlakatlar Iqtisodiyoti va Mamlakatshunoslik yo’nalishi koreys-ingliz guruhi talabasi Ahmedov Mirmuhsin “Koreya Yarim Orolida Yadroviy muammo” mavzusida yozgan kurs ishiga

TAQRIZ

Talaba Ahmedov Mirmuhsin tomonidan “Koreya Yarim Orolida Yadroviy muammo” mavzusida kurs ishi qo’yilgan talablar asosida tayyorlangan. Kurs ishida Koreya Yarim orolidagi yadroviy muammoga aloqador barcha voqealar juda aniqlik bilan yoritib berilgan va ularga aloqador terminlar izohlangan.Har bir bo’limda mazkur mavzuga oid ma’lumotlar bosqichma-bosqich batafsil yoritib berilgan. Shuningdek KXDR ning yadroviy tizimiga bo’lgan munosabatlar batafsil yoritib berilgan .

Talaba Ahmedov Mirmuhsin tomonidan tayyorlangan kurs ishi belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan va himoyaga tavsiya etilishi mumkin.