|
G‘arbiy iqtisodiy hudud:
Provinsiyalar-Markazlar
Yunnan - Kunmin
Gansu - Lanchjou
So‘chuan - Chendu
Guychjou - Guyyan
Tibet - Lxasa
Sinxay - Sinin
Chunsin*
Sinszyan Uygur**
Mazkur Iqtisodiy rayonning o‘ziga xos xususiyatlari:
Ushbu rayon mamlakat umumiy hududining juda katta qismini, ya’ni 56% ni egallagan bo’lsada, uning YaIM dagi ulushi sezilarli darajada kamdir. Agar bu ko‘rsatkich 1990 yillarda 16,4% ni tashkil etgan bo‘lsa, 2000 yillar o‘rtalariga kelib, hatto 14% gacha pasayib ketdi, bugungi kunda bu ko‘rsatkich ancha o’sib, 17,2 % ni tashkil etmoqda.
Shu bilan birga, bu iqtisodiy hudud tabiiy resurslar, ayniqsa, neft konlariga boy bo‘lib, bugungi kunda u mamlakatning deyarli energetik bazasiga aylangandir.
G‘arbiy iqtisodiy rayon asosan, dehqonchilik va chorvachilikka ixtisoslashgan bo‘lib, undagi Sinszyan Uygur Avtonom rayoni mamlakat yengil sanoatini paxta xom ashyosi bilan, Ichki Mongoliya avtonom rayoni esa, malakatni go’sht va sut mahsulotlari bilan ta’minlaydi.
Xitoy Xalq Respublikasining tabiiy boyliklari o‘z ichiga 45 turdan ortiq turli minerallarni olib, ularning umumiy qiymati 87 trln. doll.ni tashkil qiladi. O‘zining tabiiy resurslar bo’icha mavjud salohiyati bilan Xitoy hozirgi kunda dunyoda 3-o‘rinda turadi. Tabiiy boyliklarining 91%i mamlakatning markaziy va g‘arbiy qismida joylashgandir. Uning dengiz oldi va ilgari o‘zlashtirilgan hududlarida tabiiy boyliklari hozirgi kunda tugab bormoqda. Mutaxassislarning izlanishlariga ko‘ra, sharqiy iqtisodiy rayonda energetika va xom ashyoni qayta ishlovchi sanoatning ulushi 10% dan 30% ni tashkil etadi, aksincha, markaziy va g‘arbiy rayonlarda bu ko‘rsatkich 50% dan oshadi. Masalan, alyuminiy, qo‘rg‘oshin, sink, vannadiy, magniy, nikel va boshqa noyob metallar, minerallarning ulushi markaziy hamda g‘arbiy rayonlarda 33% dan 98% ni tashkil etadi. Ko‘mir xavzasi Tyanshan tog‘idan to Guychjou provinsiyasiga qadar cho‘zilgan. Mazkur mahsulot yana Ichki Mongoliya avtonom rayonida ham mavjuddir. U yerlarda mamlakat ko‘mir zahiralarining 60% dan ortig‘i joylashgan. Olib borilgan hisob-kitoblarga ko‘ra, Sinszyan Uyg‘ur avtonom rayonida ko‘mirning zahirasi 600 mlrd. tonnadan ortiq bo‘lib, mamlakat umumiy ko’mir zahirasining 37% ni tashkil qiladi va bu yonalishda mamlakatda 1- o‘rinda turadi.
Markaziy va G‘arbiy rayonlarning iqtisodiy rivojlanishining ortda qolish sabablari:
Tabiiy resurslarga boy bo‘lgan bu hududlar uzoq vaqt mobaynida o‘zining iqtisodiy rivojlanishida ortda qolib kelmoqda. 1979 yildan to 2008 yilgacha ichki ishlab chiqarishning o‘rtacha yillik o‘sishi sharqiy rayonda 11,3% ni tashkil etgan bo‘lsa, markaziy va g‘arbiy rayonlarda bu ko‘rsatkich atigi 8,7% dan iborat bo’ldi.
Sanoat tarkibiy tuzilishidan kelib chiqib, uning yalpi sanoatdagi ulushi 1985 yildan to 2007 yilgacha sharqiy iqtisodiy rayonda 46,3% dan 66,47% gacha osgan bo‘lsa, markaziy va g‘arbiy rayonlarda bu ko‘rsatkich 12,75% dan 11,33% gacha pasaydi12.
Sarmoya quyishda ham bu hududlar bir-biridan keskin farqlanadi. 1992 yilda asosiy fondlarga sarmoya kiritishda 62,1% sharqiy hududga to‘g‘ri keldi. Agar, xorijiy sarmoyalarning 82% (2007y.) sharqiy hududlarga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, qolgan 18% i markaziy va g‘arbiy rayonlarga to‘g‘ri keldi.
Bundan tashqari, Xitoydagi kambag‘al uezdlarning 90%i, mamlakatdagi kambag‘al aholining 80%i markaziy va g‘arbiy rayonlarga to‘g‘ri keladi.
Xitoy hukumatining hududlararo iqtisodiy farqlanishlarni kamaytirish maqsadida Xitoyda quyidagi ishlar olib borilmoqda:
1949 yildan to 1978 yilgacha asosiy sanoat qurilishlari markaziy va g‘arbiy rayonlarda olib borildi. Masalan, 3- besh yillik rejalariga (1966-1970) ko‘ra, barcha sarmoyalarning 66,8% i ushbu hududlarga quyildi. Natijada, 1978 yilga kelib, Xitoy aholisining jon boshiga to‘g‘ri keladigan daromadlaridagi farqi 190 yuangacha kamaydi.
Biroq, hukumat markaziy va g‘arbiy rayonlarga barcha imtiyozlarni bergan bo‘lsada, ularda qazib olinayotgan va ishlab chiqarilayotgan xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlarni pasaytirilgan narxlarda sharqiy hududga yunaltirdi. Oqibatda, markaziy va g‘arbiy rayonlar faqatgina xom ashyo bazasi bo‘lib qoldi. Ba’zi bir hollarda narxlar jahon bozoridagi narxlardan ham pasaytirilgan holda sharqiy hududlarga direktiva asosida sotildi. Va aksincha, tayyor mahsulotlarni markaziy va g‘arbiy hududlar o‘z navbatida bozor narxlarida sotib olishga majbur bo‘ldilar.
Islohatlar davrida (1978 yildan keyin) iqtisodiy farqlanishni kamaytirishga yunaltirilgan izchil dastur «kambag‘al rayonlarga yordam berish» dasturi asosida olib borilmoqda. 1997 yilda «Nankin-Kunmin» temir yo‘l magistrali (890 km.) ishga tushirildi. Natijada janubiy g‘arbiy rayonlarning dengizga chiqishi ta’minlandi.
Bugungi kunda g‘arbiy iqtisodiy rayonlarda ham xorijiy investorlarga keng imkoniyatlar ochib berilmoqda. 1992 yildan buyon bosqichma-bosqich chakana savdo, fuqoro aviatsiasi va sug‘urta kabi sohalar xorijiy sarmoyalar uchun ochilmoqda. XXR ning JST ga (Jahon Savdo Tashkiloti) a’zo bo‘lishi bilan, uning aloqa, transport va turizm kabi sohalari xorijiy investitsiyalar uchun ochildi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
