Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

4.3.Aholining bandlik strukturasi.

Iqtisodiy islohotlar davri mobaynida Xitoy Xalq Respublikasi aholisi 285,5 mln kishiga; mehnat resurslari 359 mln kishiga o‘sib, 2007 yilda mehnatga layoqatli aholi soni 901,2 mln. kishini tashkil etdi. Aholining ish bilan bandligi 298 mln. kishiga ko‘payib, 2007 yilda qo‘shimcha yana 130,6 mln. kishi ish bilan ta’minlandi. Xitoy Xalq Respublikasi aholisining keskin o‘sishi va shu bilan birga to‘liq bandlikga intilishi islohotlar davomida iqtisodiy o‘sishning asosiy omili bo‘lib xizmat qildi. Islohotlar davrida ishga yaroqli aholining 95,8% i (1998 yilda bu ko‘rsatkich - 82,9% ni tashkil etgan edi.) ish bilan ta’minlandi.

Mamlakatni keng sur’atlarda industriallashtirish siyosati aholini ish bilan ta’minlashda keng imkoniyatlar ochib berdi. Buning natijasida Xitoy jamiyati, boshqa mamlakatlarda bo‘lgani singari (Pokiston, Postsotsialistik mamlakatlar va boshqalar) chuqur ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy inqirozlarga tushib qolmadi.

Aholini ish bilan ta’minlash juda sodda texnologiyalar (sifati unchalik yuqori emas) asosida, asosan, ekstensiv yo‘nalishda amalga oshirildi. Natijada korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda ish joylari tezda to‘lib, mehnat resurslaridan foydalanish samarasi pasaya boshladi. Bo‘sh ish vaqtini kamaytirish maqsadida 1995 yildan boshlab, davlat korxonalarida xaftasiga «5 kunlik» ish rejimiga o‘tildi.

Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Xitoy shaharlaridagi ishsizlik darajasi islohotlarning dastlabki 10 yilligida 2 karraga qisqardi (1978 y. - 5,3%; 1989 y. - 2,6 %). 1995 yillarda esa ish joylarining sezilarli qisqarishi kuzatildi. Va oxir oqibatda, ishsizlikning o‘sish tendensiyasiga olib keldi. Buni 1997-98 yillardagi Osiyo mamlakatlarida yuz bergan moliyaviy inqirozning XXR iqtisodiyotiga salbiy ta’siri natijasida ko‘rishimiz mumkin. Rasmiy ma’lumotlarga ko’ra, mamlakatda 1998 yilda ishsizlik - 3,1 % ni tashkil etdi.^*

2004 yildagi Xitoy ommaviy axborot vositalari tarqatgan ma’lumotlariga ko‘ra, ushbu yilda shahar va shahar tipidagi poselkalarda 23,7 mln. kishini qayta ish bilan ta’minlash muammosi yuzaga kelgan. Shulardan 6 mln. ishchilar ishsizlik ro‘yxatidan o‘tgan, 3 mln. xizmatchilarni esa, muassasalarda qisqartirishga majbur bo‘lganlar va natijada qishloqlarda 130 mln.dan ko‘proq ortiqcha ishchi kuchi to‘Rejaib qolgan.

XXR hukumati mintaqadagi rivojlangan mamlakatlar tajribasini o‘rgangan holda, bandlik muammosini hal etishga intilmoqda. Mamlakatda ijtimoiy ta’minotning yangi tizimi ishlab chiqilib, 1990 yillar oxirida «Ishsizlik bo‘yicha sug‘urtalash» va «Ijtimoiy sug‘urta to‘lovlarining vaqtinchalik xolatlari» to‘g‘risida qonun qabul qilindi.

2007 yil ma’lumotiga ko‘ra, ish bilan band bo‘lganlarning umumy soni 864,57 mln. kishini tashkil etib, u ishga layoqotlilar sonining 95,8 % tashkil etdi, ulardan qishloq xo‘jaligida band bo‘lganlar soni - 406,34 mln. kishini (47%), sanoatda band bo‘lganlar soni - 216,14 mln. kishini (25%), xizmat ko‘rsatish sohasida band bo‘lganlar soni esa - 242,7 mln. kishini (28%) tashkil etdi.