Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Xitoy yengil sanoatining asosiy mahsulotlari (1949-1985 yy.)⁴³

Mahsulotning turi	O‘lchov birligi	1949y.	1965 y	1978y.	1983 y	1985 y	1985y. 1949 y. nisbatan, % da
Mashina yordamida ishlab chiqarilgan qog‘oz	Ming.t.	108	1731	4387	6613	9112	84,3
shakar	Ming.t.	199	1451	2267	3771	4513	22,6
tuz	Ming.t.	2965	11468	19534	16127	14786	4,9
Sigaretlar	Ming yashik	1600	4784	11818	19378	28700	17,9
velosipedlar	Ming dona	14	1838	8540	27682	32277	2305,5
Tikuv mashinalari	Ming dona	4	1238	4865	10871	9912	2478
soatlar	Ming dona	-	1008	13511	34690	54311	-
Charm	Ming dona	-	7130	26590	35760	41642	-
Pivo	Ming.t.	-	86,3	403,8	1630	3104	-
Maishiy kir yuvish mashinalari	Ming dona	-	0,4	3659	5781	9231	-
Elektr ventilyatorlari	Ming dona	-	1380	10460	17707	33256	-

Ayniqsa, yengil industriyaning asosiy mahsulotlaridan bo‘lgan muzlatgichlar, kir yuvish mashinalari, elektr ventilyatorlari va boshqa uzoq muddatga mo‘ljallangan tovarlarini ishlab chiqarish tez sur’atlarda o‘sdi. Agarda biz, xitoyning sanoat tarmoklarining joylashuvi bo‘yicha taqsimlanishini ko‘radigan bo‘lsak, unda Xitoyning Shimoliy-Sharqida uning qog‘oz ishlab chiqarish sanoati, shakar-qand ishlab chiqarish sanoati va yog‘-moy sanoati joylashganligini, mamlakatning Shimoliy-G‘arbida paxtani qayta ishlash va suv xo‘jaligi maxsulotlari ishlab chiqariladi, Xitoyning Janubiy-G‘arbida oziq-ovqat sanoati rivojlanganligining guvohi bo‘lamiz.

Iqtisodiy islohotlar davrida mamlakatda yengil sanoatning yangidan-yangi tarmoqlari birin-ketin tashkil etila boshlandi. Ular qatoriga qo‘l soatlarini ishlab chiqarish; plastmassa, yorug‘likni sezuvchi materiallar, kir yuvish mashinalari va sun’iy kir yuvish vositalari kiradi. 1978 yildan to 1985 yillargacha bo‘lgan davrda tarmoqning 78 ta sifatli mahsuloti milliy oltin medallar bilan va 455 tasi kumush medallar bilan taqdirlangan.Ulardan eng sifatli 10 ta mahsulot xalqaro yarmarkalarda oltin medallar sovrindorlari bo‘lishgan.

Yengil sanoatning qog‘oz ishlab chiqarish tarmog‘i juda qadimiy bo‘lsa ham, uning mashinalar yordamida ishlab chiqarilishi 19 asrdan boshlangan bo‘lib, u to 1949 yilgacha juda ham sekin rivojlandi. O‘sha davrda mamlakatda 108 ming tonna mashina yordamida qog‘oz ishlab chiqarilar edi. Iqtisodiy islohotlar boshlangandan so‘ng, mazkur sanoatda ham katta o‘zgarishlar yuz berib, qog‘oz ishlab chiqarish hajmi 1985 yilga kelib, 9,112 mln.tonnani tashkil etdi. Bu esa, 1949 yilga nisbatan, 84 marotaba ko‘pdir.

1985 yilda mamlakatda 1600 ta qog‘oz fabrikalari faoliyat ko‘rsatgan bo‘lib, ulardan 130 tasi yirik va o‘rta korxonalar bo‘lgan. Mazkur korxonalar Xeylunszyan, Szilin va Fuszyan provinsiyalarida joylashgandir. Xitoyda 1980 yillar oxirida 430 sortlardan iborat bo‘lgan qog‘ozlar ishlab chiqilib, ular asosan ichki iste’molni qondiradi.

Xitoy boy osh tuzi resurslariga ega bo‘lib, ular dengiz oldi provinsiyalarida dengizdan va mamlakatning ichki xududlaridan ham qozib olinadi. Osh tuzi va tosh va ko‘ldan olinadigan tuzlar yildan-yilga ko‘payib, ular mamlakatning Sichuan, Yunnan, Sinszyan, Sinxay, Ichki Mongoliya, Xunan, Xubey va Szyansida qazib olinadi.

Hozirgi kunda Xitoydagi yuvilgan, maydalangan, rafinadli, osh va tabobat hamda yodlangan tuzlar takomillashgan texnologiyalar asosida qazib olinmoqda.

Xitoyning charm sanoati o‘z ichiga ularni qayta ishlash, oyoq-kiyim uchun charm, teri va jun mahsulotlarini ishlab chiqarishni olib, ushbu yo‘nalishlar juda ham sekin rivojlangandir. Xitoy charm kurtkalari, qo‘l qoplari, keyslar va charm belbog‘larni ichki iste’mol va eksport uchun ishlab chiqaradi. Mamlakatda 460 ta charmni qayta ishlaydigan korxonalar mavjuddir. Bunda asosan, cho‘chqa terisi asosiy xom ashyo hisoblanadi.

Shular qatorida mamlakatning tekstil sanoati ham rivojlangan bo‘lib, u o‘tgan asrning 80 yillarida vujudga kelgandir. Agar, 1949 yillargacha mazkur sanoat tarmog‘i ancha qoloq bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi kunda u ko‘p tarmoqli sanoatga aylangandir. U o‘ziga paxta sanoatini, jun, shoyi, len, sun’iy tolalar, bo‘yoq beruvchi, nusxa tushuruvchi, trikotaj va ip-yigiruv tarmoqlarini qamrab oladi. Bu tarmoqlar orasida kimyo tolalarini ishlab chiqarish sanoati alohida o‘ringa egadir. Xitoy bugun o‘zini-o‘zi tekstil xom ashyosi bilan ta’minlaydi.

Mamlakat pahta yetishtirishda o‘z ichki ehtiyojlarni to‘liq qoplaydi va eksportga ham mahsulotlar chiqaradi. 1980 yilda Shanxay shaxrida umumiy qiymati 32,9 mlrd yuan miqdorida yengil sanoat mahsulotlari ishlab chikarilgan bo‘lib, u mamlakatda ishlab chikarilgan umumiy mahsulotning 14% ni tashkil etdiHozirgi kunda Xitoyda ozik-ovkat sanoatiga tegishli bo‘lgan korxonalarning soni 66000 ga yaqindir. Bundan tashqari, tekstil sanoatiga qrashli korxonalar soni esa, 23 500 ga yetdi .

(jadval 10.5.2.)