Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti janubiy osiyo tillari kafedrasi

Frazeologik butunlik. Bunday frazemalar anglatgan frazeologik ma'noni uning tarkibidagi ayrim so'zlardan to'g'ridan-to'g'ri keltirib chiqarish mumkin emas. Shu bilan birga frazema tarkibidagi so'zlar va undan kelib chiqadigan ma'no o'rtasida ham qarama-qarshilik bo'lmaydi. Frazemani tashkil qiluvchi so'zlar o'z mustaqil ma'nosini to'liq saqlamaydi. Frazemaning ma'nosi uning tarkibidagi so'zlarga xos bo'lgan ma'nolarningumumiyligidan kelib chiqadi. Bu umumiy ko'chma ma'no iboraning butunligini saqlab qoladi, ya'ni uni parchalanib ketishiga yo'l qo'ymaydi.

Tarkibidagi so'zlarning ma'nolariga bog'liq bo'lgan hamda ularni umumlashtiruvchi ma'noli frazemalar tilshunoslikda frazeologik butunlik atamasi bilan yuritiladi.²

Bunday frazemaning umumlashgan ko’chma ma’nosi frazema takibidagi leksemalar ma’nosi bilan izohlanadi.

Masalan:

dil me khatakhona-. ehtiyot bo'lmoq

frazemasi yaxlit holda “ehtiyot bo'lmoq''” ma’nosini - umumlashgan ko’chma ma’noni anglatadi. Bunday ko’chma ma’noga esa kishi qo'rquvda bo’lganida uning yuragida qandaydir ehtiyotkorlik, o’ylab ish ko’rish asos bo’ladi.Demak, frazemaning ko’chma ma’nosini frazema tarkibidagi so’zlarning o’z ma’nolari bilan izohlash mumkin.

dil dukhana- “ko'nglini g'ash qilmoq”

frazemasi yaxlit holda “ko'nglini g'ash qilmoq”ma” nosini anglatadi, bunday ko’chma ma’noni esa frazema tarkibidagi so’zlar ma’nosi bilan izohlash mumkin.