|
35
(Ikki hikmatning jami), «Vajhi din» (Diniy dalillar) deb atalgan. Ulug‘ ozarboyjon shoiri Nizomiy
Ganjaviyning (1121—1203) mashhur asarlari «Xamsa» (Beshlik) «Maxzanul-asror» (Sirlar xazinasi) deb
nomlangan. Ulug‘ shoir Navoiyning adabiy, tarixiy, ilmiy asarlarining nomlari ham arabchadir. Masalan:
«Xamsa» (Beshlik), «Hayratul-abror» (Yaxshikishilarning hayratlanishi), «Mezonul-avzon» (Vaznlar
o‘lchovi), «Mahbubul-qulub» (Qo‘ngillarning sevgani), «Xazoyi-nul-maoniy» (Ma’nolar xazinasi), «Sab’ai
sayyor» (Yetti sayyora yoki yetti kezuvchi) va boshqalar. XIX asrda ham xuddi shu holni ko‘ramiz. Masalan,
Ogahiy ham ba’zi bir asarlariga arabcha nom qo‘ygan: «Ta’vizul-oshiqin» (Oshiqlarning tumori),
«Firdavsul-iqbol» (Iqbol bog‘i) kabi.
O‘zbek tiliga tarjimada ham kitoblarning nomlari o‘girilmay, o‘zining asli arabcha shakli aynan
saqlangan. Masalan, tarixiy, falsafiy kitoblar: «Ravzatus-safo», «Tazkiratul-avliyo» va hokazolar. Bundan
tashqari, asarlarning nomlari yo tojikcha izofa konstruksiyasi bilan yoki aniqlovchi-aniqlanmish shaklida
berilgan. Masalan, «Tar-jimai «Tarixi komil», «Tarjimai «Saloti mas’udiy», «Tarjimai tarixi «Shamsul-
maorif», «Tarjimai «Nafahotul-uns» yoki «Tarixi «Sayful-axbor» tarjimasi», «Ajo-yibul-osor» tarjimasi»,
«Mirotul-koinot» tarjimasi»; badiiy asarlar: «Maxzanul-asror» tarjimasi» (Nizomiy asari), «Mahbubul-
qulub» tarjimasi» (Mumtoz asari), «Tarjimai «Badoeul-vaqoe»i Vosifiy», «Alf layla va layla» tarjimasi» va
hokazo.
Nomi forscha bo‘lgan asarlar ham ba’zan aynan o‘zicha ' qoldyrilgan. Masalan, «Haft paykar»
tarjimasi» (Nizomiy asari, Ogahiy tarjimasi), «Haft kishvar» tarjimasi» (Amir Xusrov asari, mulla Bobojon
Sanoiy tarjimasi), «Chil hadis» tarjimasi» va shu kabilar. Tarjima kitoblarining nomlari ba’zan tamom
o‘zgartirilib, ularga yangi nom qo‘yilish hollarini aytgan edik. Masalan, Jomiyning «Nafahotul-uns» asarini
Navoiy tarjima qilib, unga yangi boblar qo‘shib, nomini «Nasoyimul-muhabbat» deb qo‘ygan. Har bir
tarjima etilgan asarga tarjimon ko‘pincha so‘z boshi yozgan, bunda an’anaviy hamd-u sano yozilib (odatda
ularda «Qur’on»dan oyatlar keltirilgan bo‘ladi), so‘ngra tarjima qilinayotgan asarning nomi, avtori, asar
nima uchun va kimning topshirig‘i yoki tashabbusi bilan tarjima qilinayotgani bayon etiladi. Ko‘pincha
tarjimon o‘z kitobini ustoziga bag‘ishlaydi, so‘ngra avtorning «kirish so‘zi»ni ham ba’zan qisqartib tarjima
qilib beradi. Ba’zan tarjimonlar kirish so‘zini, asarning janriga qarab, yo nasrda va yoki nazmda beradylar.
Masalan, Navoiy «Chil hadis»ni tarjima qilganda so‘z boshini nazm bilan yozgan. Munis ham Mirxondning
«Ravzatus-safo» asarini tarjima etar ekan, so‘z boshi yozib, uning bir qismini nazm bilan, bir qismini nasr
bilan bitgan. Ba’zan tarjimon shu asrga so‘z boshi yozmasa, kitobning oxirida «xotima» yozadi, unda
o‘zining oti, kotibning nomi va yozilgan yillari haqida qisqacha ma’lumot beradi. So‘z boshida tarjimonning
tarjimai holiga oid ba’zi muhim faktlarni topish mumkin. Tarjimonlar kirish so‘zida o‘zlarining og‘ir
qismatlaridan shikoyat qiladilar. Masalan, «Ravzatus-safo» asarining tarjimasiga Rojiy yozgan so‘z boshini
ko‘raylik: «Men haqir bedastgir, ya’ni Muhammad Yusuf mulaqqab bil-Rojiy bin qozi Xo‘jamberdi
Xorazmiy bir aftoda erdimkim, e’tibor doirasidin xorij va ishtihor martabasidan soqit, olami havodis
hujumidan ahvolim xarob va davron navoyibi vufuridin ishim talfasa va iztirob...»da ekanligini bildirgach,
mehnat va mashaqdat chekib qalam surganini va, agar xatosi bo‘lsa, kechirishlarini iltimos qiladi. Ayrim
tarjima asarlariga yozilgan so‘z boshilarda xonlar va ularning vazirlariga atab madhiyalar bitilgan, ayniqsa
Xorazm xoni Muhammad Rahimxon haqida haddan ortiq xushomadgo‘y maqtovlar, madhiyalar uchraydi.
Tarjima etilgan asarlarning xotimasida ba’zan ayni asarni tarjima qilishning qisqacha tarixi va uning
nechanchi yilda ag‘darilganligi nazm bilan bayon q.ilinadi. Masalan Jomiyning «Yusuf va Zulayxo» asarini
tarjima qilgan Ogahiy kitob oxirida: Bu nodir nusxai farxanda anjom, Muborak soat ichra topdi anjom, yil
hijridin erdi bekamu bish, Ming ikki yuz ham sakson besh, deb yozadi. Tarjimonlarning kirish so‘zlari ularga
tarjima etayot-gan asar haqida o‘z munosabatlarini bildirishga va shu yo‘l bilan asar muallifining ijodini
tashviq qilishga katta imkon bergan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
