Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharqfilologiyasi fakulteti turkiy tillar kafedrasi

“Kâmran'ın bana doğru geldiğini gördüğüm zaman ürkmüş bir at gibi patır 

patır kaçıyordum, arkamdan sapan taşı yetişemiyordu.” 

Tarjimasi: 

“Komronning  ro‘para  kelayotganini  ko‘rdim  deguncha  hurkkan  ot  singari 

potirlab qochar, shu ko‘yi ko‘rinish bermay ketar edim.” 

Bu  ikki  asarda  bir  xil  holat,  bosh  qahramon  bo‘lmish  qizlarning  hurkib 

qochishi  tasvirlangan.  Faqat  “O‘tkan  kunlar”  romanida  Kumushning  qochishini 

ohuga o‘xshatsa, “Choliqushi”da bosh qahramon Ferideni hurkak otga o‘xshatgan. 

Yozuvchilar bu o‘xshatishda bosh qahramonlarga nisbatan ikki xil yondashishgan. 

O‘zbek  adabiyotini  kuzatar  ekanmiz,  go‘zal  qizlarni  otga  o‘xshatganini  deyarli 

uchratmaymiz.  Ko‘pincha,  ohu,  jayron  kabi  so‘zlar  ishlatiladi.  Lekin  turk 

adabiyotida qizning otga o‘xshatilishini ko‘rib turibmiz. Buning ikki sababi bor:  

Birinchidan,  turk  mentalitetiga  xos  bo‘lgan  otga  nisbatan  qiziqish,  uni 

go‘zallik timsoli sifatida qabul qilish desak ham bo‘ladi. 

Ikkinchidan,  “Choliqushi”  romanining  bosh  qahramoni  Feride  o‘jar, 

boshqalarga bo‘ysunmaydigan, asov ot singari bir qizdir. Uning ohu kabi qochishi 

kitobxon  tasavvurida  g‘alizlik  uyg‘otar  edi.  Shu  sababli  yozuvchi  uning 

harakatlarini    asov  otning  hurkib  qochishiga  o‘xshatadi.  “O‘tkan  kunlar”  romani 

---

39 

 

bosh qahramoni Kumush esa ayollarga xos bo‘lgan noz, hayo, mayinlik, shu bilan 

birga,  ojizlik  xislatlarini  o‘zida  mujassam  qilgan  obrazdir.  Shu  sababli  uni  ohuga 

o‘xshatilishi tabiiy holdir. Feride esa buning aksidir. Albatta, turk adabiyotida ham 

ceylan  gibi  so‘z  birikmasi  ko‘p  ishlatiladi.  Demak,  bundan  shuni  anglashimiz 

mumkinki,  bu  yerda  Reshat  Nuri  Guntekin  faqatgina  badiiy  tasvir  vositasini 

qo‘llabgina  qolmay,  u  yerda  bosh  qahramonning  xarakterini  ham  inobatga  olgan. 

Feride kabi o‘jar, qaysar, sho‘x qizning ohu kabi hurkib qochishi biroz haqiqatdan 

uzoq bo‘lar edi.  

 “Choliqushi”  romani  asar  qahramonining  tilidan  hikoya  qilinganligi  sababli 

undagi  tasviriy  vositalarda  subyektivlik  sodir  bo‘lgan.  Chunki  bosh  qahramon 

o‘zining  munosabati  orqali  kishilarni  tasvirlaydi,  voqealarga  o‘zining 

dunyoqarashidan  kelib  chiqib  baho  beradi.  Masalan  badiy  tasvir  vositalaridan 

o‘xshatishni  qo‘llaganida  Feride  Komronga  nisbatan  shunday  munosabatda 

bo‘ladi:  

“Fakat Allah'ın kulu, bir gün bir parça canlan, kız, aksi bir şey söyle de kedi 

gibi boynuna atılarak seni tozun, toprağın içine yuvarlayayım; saçlarını çekeyim; 

yılan gözlerine benzeyen yeşil gözlerini parmaklarımla tehdit edeyim.”