Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi va tarix fakulteti falsafa kafedrasi

Ta’yanch  so‘z  va  iboralar:

  milliy-ma’naviy  tiklanish,  milliy-ma’naviy  tiklanish 

konsepsiyasi, ma’naviyat, ma’naviy-axloqiy negizlar, umuminsoniy qadriyatlarga, ma’naviy meros, 

vatanparvarlik, milliy ma’naviyat, madaniyat, ma’naviy ruh, milliy taraqqiyot, milliy tiklanish, milliy 

istiqlol g‘oyasi 

Darsning maqsadi: 

Ta’limiy  maqsad  –  talabalarga  Islom  Karimovning  ma’naviyat  tushunchasiga  bergan 

ta’rifi, uning nazariy va metodologik ahamiyatini ochib berish.   

Rivojlantiruvchi maqsad – talabalarda Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan milliy-

ma’naviy tiklanish konsepsiyasi haqida tushuncha, bilimlarni shakllantirish. 

Tarbiyaviy maqsad – talabalarga  Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan milliy-ma’naviy 

tiklanish konsepsiyasining nazariy hamda amaliy ahamiyati yetkazish. 

1.  Mamlakat  va  milliy  taraqqiyot  unga  rahbarlik  qiluvchi  yetakchiga  bog‘liq  bo‘ladi. 

Chunki,  u  mamlakatning  qaysi  yo‘ldan  borishi,  qanday  maqsadlarni  ko‘zlashi  va  bajariladigan 

ishlarni  amalga  oshirishning  strategiyasini  belgilab  beradi  hamda  uni  real  hayotga  tatbiq  qilish 

mas’uliyatini  ham  o‘z  zimmasiga  olishga  qodir  bo‘ladi.  Shuning  bilan  birga  rahbar  uchun  xos 

bo‘lgan  muhim  hususiyat  shundaki,  u  o‘zi  tanlagan  yo‘lning  aniq  mo‘ljalini,  uning  kelajakda 

mamlakatni  taraqqiyot  qildirishga  xizmat  qilaoladigan  imkoniyatlarini  aniq  bilishi  muhim 

ahamiyatga ega bo‘ladi. Bundan tashqari, u o‘zi belgilab bergan vazifalarni amalga oshirish uchun 

mamlakat aholisini o‘z orqasidan ergashtirish qobiliyatiga ega bo‘lishi lozim bo‘ladi. 

Mamlakatga  rahbarlik  qilmoqchi  bo‘lgan  yetakchi  uchun  yana  bir  shart  shuki,  u  o‘zi 

belgilab  bergan  vazifalar  ichidan  asosiy  halqani  topa  bilishi  va  uni  belgilab  maqsadlarni  amalga 

oshirishga  xizmat  qildira  bilishga  salohiyati  yetarli  bo‘lishi  lozim  bo‘ladi.  Yuqoridagilarni 

umumlashtiradigan  bo‘lsak,  mamlakatga  rahbarlik  qilmoqchi  bo‘lgan  yetakchi  uni  taraqqiy 

qildirishga xizmat qilaoladigan ilmiy g‘oyalar majmuasi hisoblanadigan taraqqiyot konsepsiyasini 

ishlab chiqishi va uni amalga oshirishning imkoniyatlarini belgilab berishi talab etiladi. 

Islom Karimov ko‘rsatilgan barcha hususiyatlar va salohiyatni o‘zida mujassamlashtirgan 

rahbar  bo‘lganligi  uchun  ham  mamlakatimiz  iqtisodiyotining  strategik  vazifalari  aniq  belgilab 

berdi  va  uni  amalga  oshirishning  yo‘nalishlari,  uslublari  hamda  imkoniyatlarini  yuzaga  chiqara 

oldi. 

Islom  Karimov  tomonidan  ishlab  chiqilgan  konsepsiyada  mamlakatimiz  va  xalqimiz 

taraqqiyotini ta’minlashning asosiy omili sifatida milliy-ma’naviy tiklanish ustuvor o‘rinni egalladi. 

Bu  albatta, bejiz emas. Ma’naviyat jamiyat taraqqiyoti, millat kamoloti va shaxs barkamolligini 

belgilab  beruvchi  asosiy  mezonlardan  biri  hisoblanadi,  chunki,  ma’naviyat  rivojlangandagina 

---

jamiyatda  iqtisodiy  va  ijtimoiy-siyosiy  barqarorlik  vujudga  keladi  hamda  mamlakat  va  millat 

taraqqiy etadi. Bu o‘z navbatida shaxsning barkamol rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan zamin bo‘lib 

xizmat  qiladi.  Buni  chuqur  his  qilgan  va  o‘z  qalbidan  o‘tkazgan  Prezidentimiz  Islom  Karimov 

mamlakatimiz o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgandan keyin ona zaminimizda demokratik jamiyatni 

qurishning  nazariy  konsepsiyasini  ishlab  chiqar  ekan,  iqtisodiy  va  ijtimoiy-siyosiy  hayotni  qayta 

qurishni  milliy-ma’naviy  tiklanish  bilan  uyg‘un  holatda  bo‘lishi  kerakligini  ham  ilmiy  asoslab 

berdi.  U  o‘zining  hajmi  jihatdan  kichik  bo‘lsa  ham,  ammo,  mamlakatimizda  yangi  jamiyat 

qurishning ilmiy-nazariy asoslarini aks ettirilishi jihatdan mukammal, fundamental dastur bo‘lgan 

«O‘zbekistonning  o‘z  istiqlol  va  taraqqiyot  yo‘li»  nomli  asarida  mustaqillikdan  keyin 

O‘zbekistonni  rivojlantirishning  ma’naviy  sohasidagi  strategik  vazifalarini  ham  belgilab  berdi. 

Umuman  bu  asar  O‘zbekistonda  yangi  jamiyat  qurishning  ilmga  asoslangan  dasturi  hisoblanadi. 

Chunki  unda  iqtisodiy  va  ijtimoiy-siyosiy  hayotni  qayta  qurish  sohasida  ilgari  surilgan  barcha 

g‘oyalar o‘tgan davrda o‘zining ifodasini topdi va jamiyatimiz tubdan yangi bosqichga ko‘tarildi. 

Islom  Karimov  ushbu  asarida  mustaqil  O‘zbekistonni  rivojlantirishning  ma’naviy-axloqiy 

negizlarini  ko‘rsatib  berar  ekan,  «O‘zbekistonni  yangilash  va  rivojlantirishning  o‘z  yo‘li  to‘rtta 

asosiy negizga asoslanadi», — deb ko‘rsatadi va quyidagilarni belgilab beradi: 

-  umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; 

            -  xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish; 

-  insonning o‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; 

-vatanparvarlik

3

. 

Asarda ana shu negizlarning mohiyati ham ochib berilgan. 

Jumladan,  Islom  Karimov  shunday  yozadi:  «Mustaqil  O‘zbekistonning  kuch-qudrati 

manbai — xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidir. 

Xalqimiz  adolat,  tinchlik,  ahil  qo‘shnichilik  va  insonparvarlikning  nozik  kurtaklarini  asrlar 

osha avaylab-asrab kelmokda. O‘zbekistonning  yangilashning  oliy maqsadi ana shu an’analarni  qayta 

tiklash,  ularga  yangi  mazmun  bag‘ishlash,  zaminimizda  tinchlik  va  demokratiya,  farovonlik, 

madaniyat,  vijdon  erkinligi  va  har  bir  kishini  kamol  toptirish  uchun  zarur  shart-sharoitlar 

yaratishdir»

4

. 

Ko‘rinib turibdiki, Prezidentimiz o‘z asarida ma’naviyatimizni rivojlantirish vazifalarini belgilab 

bergan. 

Muallif  xalqimizning  ma’naviy  ildizlari  chuqur  ekanligini  alohida  ta’kidlaydi,  ularni  qayta 

tiklash  va  yangi  mazmun  bilan  boyitish  zarurligini  strategik  vazifa  sifatida  belgilaydi.  Bu  masalaga 

alohida e’tibor berish zarurligini ta’kidlayotganimizga asosiy sabab shuki, Prezidentimiz keyingi asarlarida 

ham ma’naviy merosimizni qayta tiklash g‘oyasini ijodiy rivojlantiradi va uning millatimiz ma’naviy 

taraqqiyoti uchun asosiy yo‘nalish bo‘lishini asoslab beradi. 

Islom Karimov xalqimizning buyuk fazilatlari haqida to‘xtalib insonparvarlikning o‘zbeklarga xos 

qirralarini  ko‘rsatib  berishga  e’tiborni  qaratadi.  Jumladan,  «Insonparvarlik  bu  o‘zbek  xalqi  milliy 

ruhiyatining ajralmas fazilatidir. Shafqatsizlik va zo‘ravonlik uning tabiatiga yotdir». 

Xuddi  mana  shu  fazilatlarimizning  mohiyatini  talabalarga  yetkazish  muallimning  diqqat 

markazida bo‘lishi zarur. Chunki, asosiy manbalari  ana shunga borib taqaladi. Bugungi yoshlarimiz 

buning mohiyatiga yetib borishlari zarurdir. 

Asarda  ma’naviyatning  xalqimizning  ma’naviy  ruhini  mustahkamlash  va  rivojlantirishdagi 

roli  ham  asoslab  berilgan.  Jumlalan,  Prezidentimiz  shunday  yozadi:  «Xalqimizning  ma’naviy  ruhini 

mustahkamlash  pa  rivojlantirish  —  O‘zbekistonda  davlat  va  jamiyatning  eng  muhim  vazifasidir. 

Ma’naviyat shunday qimmatbaho mevaki, u bizning qadimiy va navqiron xalqimizning qalbida butun 

insoniyatning  ulkan  oilasida  o‘z  mustaqilligini  tushunib  yetish  va  ozodlikni  sevish  tuyg‘usi  bilan 

yetilgan»

5

. 

Ma’naviyatning milliy taraqqiyotidagi o‘rni va uni o‘zlashtirish zarurligi asarda ilmiy asoslangan: 

                                                      

3

 Karimov I.A O‘zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T., «O‘zbekiston»,  1993. 74-bet.

 

4

 

O‘sha asar. 74-bet. 

5

 

O‘sha asar. 78-bet. 

---

«Ma’naviyat  o‘z  xalqining  tarixini,  uning  madaniyati  va  vazifalarini  chuqur  bilish  va  tushunib 

yetishga suyangandagina qudratli kuchga aylanadi»

6

. 

Prezidentimiz  tomonidan  ilgari  surilgan  ana  shu  konseptual  g‘oyalar  bugungi  kunda  milliy 

ma’naviyatni  rivojlantirish  davlat  siyosatida  ustuvor  vazifa  sifatida  belgilanishga  xizmat  qilib 

kelmokda. 

Islom Karimov o‘z asarida mamlakatimizda milliy ma’naviyatni tiklash va rivojlantirish davlat 

siyosatida  ustuvor  vazifa  ekanligiga  e’tiborni  qaratib,  quyidagi  konseptual  g‘oyani  ilgari  suradi.  U 

shunday yozadi: «Oldin odamlarga moddiy boylik berish, so‘ngra ma’naviyat to‘g‘risida o‘ylash kerak 

deydiganlar  haq  bo‘lmasa  kerak.  Ma’naviyat  —  insonning,  xalqning,  jamiyat,  davlatning  kuch-

qudratidir. U yo‘q joyda hech qachon baxt-saodat bo‘lmaydi...». 

Prezidentimiz  tomonidan  ilgari  surilgan  bu  konseptual  g‘oyaning  nazariy  va  amaliy 

ahamiyati  shundaki,  birinchidan.  bu  bilan  muallif  sobiq  sho‘rolar  davrida  ma’naviyatni 

rivojlantirishga  uchinchi  darajali  omil  sifatida  qaralishiniig  ijtimoiy-siyosiy,  iqtisodiy  va  ma’naviy-

ma’rifiy inqirozining sabablarini ham ko‘rsatib beradi. Ikkinchidan. ma’naviyatni rivojlantirmasdan, 

shaxsning ma’naviy ruhiyatini o‘zgartirmasdan turib jamiyatda ko‘zlangan maqsadni amalga oshirish 

mumkin emasligini ilmiy asoslab berdi. 

Prezidentimizning  yana  bir  muhim  konseptual  g‘oyasi  ma’naviyat  shaxs  (ma’naviy 

barkamolligi)ning  eng  muhim  mezoni  va  shuning  bilan  birga  uni  kamolotga  eltuvchi,  o‘z-o‘zini 

anglatuvchi va o‘z imkoniyatlarini yuzaga chiqartiruvchi ulkan omil ekanligini ilmiy asoslaganligidir. 

Islom 

Karimovning 

milliy-ma’naviy 

tiklanishga  bag‘ishlangan  konsepsiyasida 

vatanparvarlik  shaxs  ma’naviyatining  ajralmas  qismi  ekanligini  asoslab  berish  alohida  o‘rinni 

egallaydi.  Haqiqattan  ham  o‘z  Vatanini  sevmagan,  uning  har  qarich  yeri  uchun  mas’ulligini  his 

etmagan har bir inson ma’naviy jihatdan qashshoq hisoblanadi. 

Shu  o‘rinda  bir  muhim  masalaga  aniqlik  kiritish  lozim  bo‘ladi.  U  ham  bo‘lsa    «Milliy 

taraqqiyot» va «Milliy tiklanish» tushunchalarining mohiyati, mazmuni va mezoni masalalaridir. Aslida 

ular bir-birlarini inkor qiluvchi tushunchalar emas. Aksincha, merosi, tarixiy xotirasi va zaminlari 

mustahkam  millatlar  uchun  bu  tushunchalarning  o‘zaro  uyg‘un  holatigina  milliy  taraqqiyotni 

ta’minlaydi.  Lekin  falsafiy  kategoriya  (tushuncha)  sifatida  va  o‘lchamlari  (mezonlari)  jihatidan 

ular bir-birlaridan farq qiladilar.