Toshkent davlat sharqshunoslik instituti sharq filologiyasi fakulteti turkiy tillar kafedrasi

II BOB. Sifat darajalari haqida tushuncha
Ravish yoki ravish birikmalar vositasida yasaluvchi sifat darajalari
Sifat darajalari turk tilshunosligida sıfatlarda karşılaştırma, karşılaştırma sıfatları yoki sıfatın nispi dereceleri deyiladi. Bunday shakllar sifatning turli darajadagi xususiyatlarini ko`rsatadi. Qadimgi turk tili va usmonli turk tilida sifat darajasi –rek qo`shimchasi vositasida yasalgan (öküşrek=pekçok, yegrek=daha iyi).
Bu işni ilig mende yegrek bilür,
Atası beg erdi özi beg-turur.
Bu ishni hukmdor mendan ko`ra yaxshiroq biladi, otasi bek edi, uning o`zi ham bekdir (O`gdulmishning hukmdorga javobi, “Qutadg`u bilig”dan).
Seni siz teseler anı siz tegil,
Takı anda yegrek yanut sözlegil.
Seni sizlaganni sen ham sizlab gapir, sen doimo qarshingdagi odamdan ham nozikroq, latifroq muomalada bo`l (O`gdulmishning hukmdorga javobi, “Qutadg`u bilig”dan).
Keyinchalik –rek qo`shimchasi kichraytiruv ma`nosida qo`llangan.
Hozirgi turk tilida sifat darajalari ravish yoki ravish birikmalar vositasida yasaladi: o kadar güzel, daha güzel, pek güzel, en güzel, müthiş güzel kabi:
Dün arkadaşim bu en müthiş haberi bildikten sonra uyuyamadı.
Aynı şeyleri seninle aynı anda düşünmek birlikte ağlamak gülmek. Ve buradayken bile seni çılgınca özlemek…
Seninle olmanın en acı yanı ne biliyor musun?
Seni hiç tanımadığım bir sürü insanlarla paylaşmak. Senin yanında olan, seninle konuşan herkesi çocukça kıskanmak ( Can Yücel).
Bunday shakllardan uchtasini alohida ajratish mumkin: eşitlik derecesi, üstünlük derecesi, aşırılık derecesi: o kadar güzel, daha güzel, en güzel kabi.
Sifatlardan oldin ravish qo`yib yasalgan shakllar otlardan oldin qo`shilib sifat birikmalari hosil qiladi: iyi kumaş, daha iyi kumaş, en iyi kumaş kabi.