Toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot

1. Iqtisodiy sikl tushunchasi

Iqtisodiy sikl – asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning (ishlab chiqarish darajasi, bandlik, narxlar) muntazam ravishda o‘zgarib turishi bo‘lib, ularning o‘rtacha muddati taxminan 8-10 yilni tashkil etadi.

Ishlab chiqarishning real hajmi, mahsulot

Vaqt

12.1-rasm. Siklik tebranishlar va trend

Davriy xarakterga ega bo‘lgan siklik tebranishlarni trend bilan – iqtisodiy taraqqiyotning uzoq muddatli tendensiyasi bilan adashtirib yubormaslik kerak. Bu farqni grafik tasvirlash mumkin bo‘lib (13.1-rasm), unda siklik tebranishlar to‘lqinsimon uzluksiz chiziq bilan, trend (ijobiy, musbat) esa – punktir to‘g‘ri chiziq bilan ifodalangan.

Siklik tebranishlarning to‘lqinsimon takrorlanishlari siklni iqtisodiy kon’yunkturaning ikkita bir xil holatlari o‘rtasidagi davr deb talqin qilish imkonini beradi (grafikda ikki ustki yoki ikki pastki nuqtalar o‘rtasidagi interval).

Ammo sikllar makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning rivojlanish intensivligiga ko‘ra har xil bo‘lishini nazarda tutish zarur, shuning uchun chegaraviy nuqtalar trend chizig‘iga nisbatan turli pog‘onalarda paydo bo‘lishi mumkin.

Iqtisodiy siklning sababi nimada? Iqtisodchilar orasida bu savolga bir xil javob yo‘q. Iqtisodiy siklning tabiatiga oid fikrlar xilma-xildir.

Ko‘pincha siklik tebranishlarni keltirib chiqaruvchi barcha sabablar ikki katta guruhga - tashqi (ekzogen) sabablar va ichki (endogen) sabablarga bo‘linadi. Mos ravishda iqtisodiy siklning ham ekzogen va endogen nazariyalari mavjuddir.