Toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot

Jon Beyts Klark, amerikalik iqtisodchi

Afsuski, jamiyatning iqtisodiy taraqqiyot tarixi iqtisodiyotning hech qachon tekis va silliq yo‘l bilan, olg‘a rivojlanish yo‘lidan ketmaganligini yaqqol namoyon etmoqda. Bu tarix o‘zining turli bosqichlarda iqtisodiy kon’yunkturaning bir-birini davriy ravishda almashtirib turgan va almashtirib kelayotgan tanazzul yoki yuksalishni boshidan kechirib keldi. Bu o‘zgarishlar makroiqtisodiy beqarorlik yoki bozor iqtisodiyoti rivojlanishining davriyligi deb ataladi.

Takror ishlab chiqarish inqirozlari, ya’ni siklik tebranishlarni vujudga keltiruvchi to‘lovga layoqatli talabning yo‘qligi XIX asrning boshidan buyon muntazam hodisaga aylanib bormoqda. Angliyada 1825 yilda yuz beran inqiroz birinchi mahalliy inqiroz deb, 1857 yilgi inqiroz esa birinchi jahon inqirozi deb nomlanmoqda. Jahon iqtisodiyotini ma’lum bir davriylik bilan larzaga solib kelayotgan inqirozlar tarixi ana shundan boshlanadi.

Tabiiyki, inqirozlar nazariyotchi iqtisodchilarning e’tiborini o‘ziga jalb qiladi. Turli davrlarda siklik tebranishlar ustida Sismondi, Marks, Juglyar, Shumpeter, Kondratev kabi buyuk iqtisodchilar tadqiqotlari olib bordilar.

Hukumatning amaliy faoliyat sohasidagi vazifasi har doim siklik tebranishlarni tartibga solish, silliqlash bo‘lgan va shunday bo‘lib kelmoqda. Biroq, buni qanday usul va vositalari yordamida amalga oshirish mumkinligini ko‘rib chiqishdan avval iqtisodiy siklning o‘z xarakteristikasi, uning turlari va xususiyatlari ustida to‘xtalib o‘tish lozim.