Toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot

Boylik samarasi shuni bildiradiki, narxlar darajasining o‘sishi bilan jamg‘arilgan pul aktivlarining (hisoblardagi omonatlar, obligatsiyalar) real xarid qobilyati tushib ketadi. Ya’ni aholi tobora kambag‘allashib boradi va tabiiyki u o‘zining tovar va xizmatlarni sotib olishga ketadigan harajatini qisqartiradi. Natijada yalpi talab ham kamayadi.

Import xaridlari samarasi deganda shuni tushunish lozimki, qachonki narxlar darajasi xorijiy narxlarga nisbatan oshib borsa, mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga bo‘lgan talab kamayadi, import mahsulotlariga esa talab oshadi, ya’ni milliy mahsulotga bo‘lgan ehtiyoj qisqaradi. Mamlakatda narxlar darajasining pasayishi importning kamayishiga va eksportning kengayishiga sabab bo‘ladi yoki boshqacha aytganda milliy mahsulotga bo‘lgan talabni oshiradi.

Narxlar darajasining o‘zgarishi yalpi talab egri chizig‘ining o‘zgarishiga olib keladi. Yalpi talab egri chizig‘iga narxdan tashqari boshqa omilar ham ta’sir ko‘rsatadi.

Yalpi talabning naxga bog‘liq bo‘lmagan omillariga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  Pul massasining o‘zgarishi (uning oshishi yalpi talabni oshishiga, kamayishi yalpi talabni kamayishiga olib keladi);
  
• 
  Aholi iste’mol xarajatlarining o‘zgarishlari;
  
• 
  Soliq siyosatidagi o‘zgarishlar;
  
• 
  Davlat xarajatlaridagi o‘zgarishlar;
  
• 
  Tashqi iqtisodiy faoliyatdagi o‘zgarishlar (masalan, boshqa mamlakatlardagi ishlab chiqarishning o‘sishi milliy ishlab chiqaruvchilar tovarlariga bo‘lgan yalpi talabning pasayishiga olib kelishi mumkin).
  

11.2-rasm.

AD vaziyatdan AD₁ vaziyatga o‘tishi bu yalpi talabning ortib borishini ko‘rsatadi, AD vaziyatdan AD₂ vaziyatga o‘tishi bu yalpi talabning qisqarishiga olib keladi.