Toshkent davlat sharqshunoslik instituti iqtisodiyot nazariyasi

Asosiy savollar 
1.  Tovar ishlab chiqarishga o‗tish jarayoni shart-sharoitlari. 
2.  Tovar va tovar ishlab chiqarishning xususiyatlari.  
3.  Qiymatning Mehnat nazariyasi. Uning ahamiyati.  
4.  Pulning kelib chiqishi, mohiyati va funksiyalari. 
1.Tovar ishlab chiqarishga o„tish jarayoni shart-sharoitlari 
Tovar­pul munosabatlari - bozor iqtisodiyoti mohiyatini tashkil etuvchi munosabatlar: 
tovar  ishlab  chiqarish,  tovarlarni  ayriboshlash  va  pul  muomalasiga  xos  munosabatlarning 
yaxlitligidir.Kishilik  jamiyati  rivojlanishida  tovar  ishlab  chiqarishdan  oldin  natural  ishlab 
chiqarish  mavjud  bo‗lgan.Natural  ishlab  chiqarish  tarixan  ibtidoiy  jamoa  tuzumida  mavjud 
bo‗lgan,  ammo  u  rozirda  ham  primitiv  tipdagi  an‘anaviy  iqtisodiy  tizimlarda  ham  mavjud 
bo‗lishi  mumkin.  Natural  xo‗jalikda  mahsulotlar  bozorda  sotish  uchun  emas,  balki 
xo‗jalikning  o‗zida  uning  xodimlari  va  yaratuvshilari  iste‘moli  uchun  ishlab  chiqarilgan. 
Natural  ishlab  chiqarish  alohidalashgan  xo‗jaliklardan  iborat  bo‗lgan.  Bu  esa  natural  ishlab 
chiqarishga  chegaralanganlik  xos  ekanligini  ko‗rsatadi  va  iqtisodiy  jarayonlarni  bir  doirada 
qat‘iy  mardudlab  qo‗ygan,  tashqi  aloqalarning  shakllanishiga  yo‗l  qo‗ymagan.  Natural 
xo‗jalikda  xom  ashyoni  topishdan  tortib,  mahsulotni  tayyor  xolga  keltirishgasha  bo‗lgan 
ishlarni alohida xo‗jaliklarning o‗zi bajargan. Ishlab chiqarish qo‗l mehnatiga asoslangan. Bu 
esa  natural  xo‗jalikka  bir  qancha  asrlar  davomida  universal  qo‗l  mehnati  xos  bo‗lganligini 
ko‗rsatadi.    Ishlab  chiqarishning  natural  shakli  ishlab  chiqaruvchi  kuchlar  bilan  ishlab 
chiqarish  munosabatlarining  shunday  darajasiga  xosdirki,  bunda  ishlab  chiqarishning  asosiy 
maqsadi  nihoyatda  shegaralangan  hamda  hajmi  katta  bo‗lmagan  va  tarkibi  jihatidan  deyarli 
bir xil bo‗lgan ehtiyojlarni qondirishga bo‗ysundirilgan. 
Ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanib  borishi  natijasida  natural  ishlab  chiqarishga 
nisbatan  ishlab  chiqarish  unumdorligining  o‗sishiga  mukammalroq  ishlab  chiqarish 
vositalarini  qo‗llashga  sharoit  yaratadigan  tovar  xo‗jaligi  vujudga  kelgan,  uning  kurtaklari 
ibtidoiy  jamoa  tuzumining  yemirilishi  davrida  vujudga  kelgan.  Tovar  ishlab  chiqarish 
shunday xo‗jalik tizimidirki, bunda mahsulot yakka, alohida ishlab chiqaruvchilar tomonidan 
ishlab  shiqariladi  va  ularning  har  biri  biron  xil  mahsulot  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashadi, 
natijada  ijtimoiy  talabni  qondirmoq  uchun  mahsulotni  bozorda  sotish  va  sotib  olish  zarur 
bo‗ladi. Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelishi va mavjud bo‗lishining ijtimoiy­iqtisodiy 
asoslari-ijtimoiy  Mehnat  taqsimoti  ishlab  chiqaruvchilarning  alohidalashuvi,  ularning 
iqtisodiy  mustaqilligidir.  U  yoki  bu  jamiyatda  tovar  ishlab  chiqarishning  ijtimoiy­iqtisodiy 
mohiyati,  tutgan  o‗rni,  rivojlanganlik  darajasi  va  amal  qilish  chegarasi  shu  jamiyatning 
mulkiy  munosabatlariga  va  ishlab  chiqarish  ixtisoslashuvining  teranlik  darajasiga  bog‗liq 
bo‗ladi. 
Tovar bozorning asosiy  unsurlaridan  biri hisoblanadi. Tovar inson mehnati natijasida 
bozorda  ayirboshlash  uchun  ishlab  chiqarilgan  mahsulot.  U  insonning  ma‘naviy,  jismoniy, 
ishlab chiqarish ehtiyojlarini qondiradi.