Toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

OLIY TA’LIM TIZIMIDA BIOLOGIYA FANIDAN TALABALARNING 
BILIM SAMARADORLIGINI OSHIRISH ISTIQBOLLARI 
Ongarov M.B. (TDPU)
Biologiya fanini o’qitish jarayonida samaradorlikni oshirish uchun 
quyidagilarga etibor berish zarur. O’qituvchi talabalarga bilim berishda o’qitishning 
samradorligiga erishish uchun o’tilayotgan mavzusiga mos holda o’qitish 
texnologiyalarini metodlarini to’g’ri tanlashi zarur, sababi aynan o’qitish 
texnolgiyalaridan samarali foydalansa o’qitayotgan talabalarning vaqtini bekorga 
sarf qilmaslikka olib kealadi agarda to’g’ri metod va texnologiyani foydalana 
olmasa bu jarayonda o’qituvchi hech qanday samaradorlikka erishib bilmaydi. 
O’qituvchi talabalarning fanga qziqishi va ehtiyojini qondira bilishi zarur ya’ni 
talabalarga qaysi metod orqali bilmni o’zlashtrishda qiyinchilikka duch kelmasligini 
asosan dars shaklini amaliyot qismida qo’llashimi yoki nazariy qismida buni albatda 
o’qituvchi anglashi va o’zidagi bor bilimini talabalarga pedagogik mahorat bilan 
yetkazib berishi, turli metodlar yordamida talabalarni ongida mustahkamlanishi 
ta’minlashi lozim.
Albatda biz asosan auditoriyadagi dars berish mashg’ulotlaridan tashqari holatda 
o’quv dala amaliyotida ham samaradorlikni oshirish maqsadida o’quv dala 
amaliyotida olib boradigan o’qituvchilarni ham foydalaniladigan texnologiya va 
metodlarini albatda o’qituvchining faoliyati bilan uzviy bog’ashimiz zarur.
O’qituvchi fa’oliyati amaliyot davri davomida talabalarning ahloqiy ruhiy jismoniy 
qobiliyatlarini uyg’un ravishda rivojlantrish, ta’lim mazmuniga binoan ularning 
bilim ko’nikmalarini amaliyotda tashkil qilish va qo’llash sanaladi. Ushbu 
fa’oliyatni o’quv dala amaliyoti davomida foydalanish quyidagicha olib boriladi.

---

143 

Gurhdagi talabalarni kichik gurhlarga taqsimlash va ularga (Zoologiya 
fanidan) mustaqil ta’lim mavzularini berish va mustaqil ta’limni bajarish 
uchun ko’rsatma va topshiriqlar berib borish: 

O’quv dala amaliyotida talabalarning amaliy materiyallarni qabul qilishi, 
talabalar mustaqil o’zlashtra oladigan o’qitish vositalarini tanlash: 

O’quv dala amaliyoti davri pedagogik jarayon bilan bog’liqligini 
umumlashtrish: 

O’qituvchi o’quv dala amaliyoti mobaynida o’zining ish faoliayti va 
talabalarning bilim olishga bo’lgan faoliyatini to’g’ri rejalashtirgan holda 
ishni tashkil qilish: 

Talabalarda o’quv dala amaliyoti jarayonida o’zlashtrilgan bilimlarni 
to’g’ri va aniq baxolab borishi: 

O’quv dala amaliyoti davri davomida kichik guruhlar o’rtasida didaktik 
o’yinli texnologiyalrdan foydalangan holda kichik musobaqalar tashkil 
qilish va bu orqali talabalar o’rtasida bilim olishga bo’lgan qiziqshni 
mustaxkamlash: 

O’quv dala amaliyoti davomida olingan bilimlarni tahlil qilish va 
kelajakdagi yetuk mutaxassis sifatida keyingi ishlarini rejalashtrishga yo’l 
yo’riqlar berish: lozim. 
Yuqorida aytib o’tilgan ishlarni o’z vaqtida va mazmunli amalada bajarolsak 
biz tayyorlayotgan bo’lg’usi biologiya fani o’qituvchilari aynan o’zlari ta’lim 
berayotgan maktablarda amaliyotda o’zlashtrgan bilim ko’nikma va malakalarni 
o’quvchilarga to’liq yetkazib bera olishadi buning uchun albatda ham pedagogik 
tomonidan va ilmiy tonomlama yetuk mutaxassis qilib tarbiyalash kerakligini 
chuqur anglashimiz zarur. 
O’qituvchining ta’lim jarayonini boshqarish vaziafsi o’qitish jarayoniga
tegishli o’zgartrishlar kiritish bilan cheklanmasdan talabalarda shaxsiy axloqiy 
sifatlarini shakillanishi shuningdek ma’naviy yuksalishini nazarda tutadi. Bunday 
fa’oliaytni boshqarish uchun o’qituvchi avvalo fa’oliyat turlari, unga ta’sir etuvchi 
ichki va tashqi omillar, istiqboldagi maqsad va vazifalarni loyihalashi va o’quv dala 
amaliyoti mobaynida talabalar tomonidan olinajak bilmlarni faraz qilishi kerak. 
O’quv dala amaliyotida o’qituvchi o’quv amaliyotdagi rahbarlik ro’li, taxsil 
oluvchilarning o’quv materiyalining ongli va fa’ol o’zlashtrish fa’oliyatini 
boshqarish sanaladi. Buning uchun raxbar o’qituvchi quyidagilarga asoslanishi 
zarur.

O’quv dala amaliyoti mobaynida talabalarga ilmiy jihatdan asoslangan 
vazifalarni taqsimlab berishi, 

O’quv dala amaliyotida ushbu vazifalarni amalga oshirishi uchun 
imkon beradigan ya’ni to’g’ri rejalashtrgan ekskursiyalarni amalga 
oshirishi va ekskursiya davomida ulardan talabalar berilgan mavzu 
bo’yicha hayvon va o’simliklar bilan tanishishi, 

O’quv vazifalarni hal etish uchun amalga oshiraadigan fa’oliyat haqida 
aniq ko’rsatma berishi, 

---

144 

O’quv dala amaliyotida talabalarda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan 
qiyinchiliklarni faraz qilishi va ularni bartaraf qilish uchun talabalarga 
ko’rsatma va topshiriqlarni oldindan berishi, 

O’quv dala amaliyoti mobaynida talabalarda o’zaro hamkorlik, bir- 
biriga samimiy muloqot, yordam berishi shuningdek ma’suliyat hissini 
vujudga keltrishi zarur.
Oliy o’quv yurtlarida biologiya fanini o’qitishni yanada mukammallashtrish 
o’qitish sifatini yaxshilash, har bir kurs misolida ta’lim oluvchilarda shaxsiy 
o’zgarishlarga olib keladi. Shu sababli o’qituvchi o’z faoliyatini amalga oshirishda 
muayyan bosqichdagi, o’quv fani va uning har bir bo’limidagi mavzularni 
mukammal bilishi maqsadga muofiqdir. 
Biz yuqorida ko’rsatilib o’tilgan tavsiyalardan shuni xulosa qilishimiz 
mumkinki avvalombor o’qitish jarayonini samarali tashkil qilish uchun birinchi 
navbatda pedagogik tomonlama chuqur bilimga ega bo’lishimiz kerak.