Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
Annotation. 
In this article, described by the method of teaching organic chemistry on the 
basis of an integration approach in the educational process, considered on the example of the 
history of the creation and research of the substance insulin. 
Key words
: integrat ion, squirrels, amino acids, harmones, polymer, glucose, diabetes, 
polypeptide, enzyme, functional group, catalyst, complex. 
Insoniyat jamiyatining hozirgi zamon rivojlanish darajasi mustaqil respublikamiz ijtimoiy 
hayotining barcha sohalarida amalga oshirilayotgan tub o‘zgarishlarda o‘z aksini topmoqda. 
Bunday o‘zgarishlar, shak-shubhasiz, barkamol shaxsni tarkib toptirish bilan chambarchas 
bog‘liq. Аynan ana shu masala “Taʼlim to‘g‘risida”gi Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturi”da o‘z aksini topgan. 
Integratsiyalash yo‘li bilan yangi psixologik jarayon, yangi faoliyat tuzilmasi hosil bo‘ladi. 
Bu yangi tuzilma ilgari alohida-alohida bo‘lgan elementlardan sintezlash yo‘li bilan hosil qilinadi
1
. 
Integratsiya – uzviylik, predmetlararo aloqadorlik, o‘zaro aloqadorlik va nihoyat, o‘zaro bir-birini 
to‘ldiruvchi, kengaytiruvchi hamda chuqurlashtiruvchi, o‘quv predmetlar mazmunini eng kamida 
taʼlim standartlari darajasida sintezlab, mantiqan tugallangan mazmun shakli va oliy darajasidir. 
Chunki predmetlararo aloqadorlikning har qaysi quyi darajasi, o‘rganilayotgan o‘quv predmetlari 
doirasida maʼlum didaktik birliklar orasida o‘rnatilib, ularni o‘rganish mazmunini va muddatlarini 
muvofiqlashtirishni ko‘zda tutadi, bundan farqli o‘laroq, integrativ aloqadorlik asosida tashkil 
etilgan o‘quv predmeti yoki integratsiyalab o‘rganilayotgan predmet, hodisa yoki jarayonlarni 
yaxlit tizim shaklida har tomonlama aloqadorlik va munosabatlar nuqtayi nazaridan talqin 
etishni talab etadi. Bu o‘z navbatida hozirgi va istiqbol talablariga javob beradigan, mustaqil fikr 
yurituvchi va ijodiy faoliyat ko‘rsatuvchi, malakali mutaxassis shaxsini shakllantirishga imkon 
beradi. 
Integratsiyalashtirish jarayonlari hozirgi zamon ilmiy bilimlarining o‘zaro taʼsiridan farqli 
o‘laroq quyidagi yo‘nalishlarda kechishi mumkin:
— alohida olingan fan doirasida ichki ilmiy rivojlanish sifatida;
— fanlararo o‘zaro aloqadorlik doirasida, yaʼni bir yoki bir necha sohalar doirasida;
— maxsus yaxlit ilmiy bilimlar doirasida. 
Tirik mavjudot organizmining boshqaruvi garmonlarga bog‘liq. Shu sababli organizmda 
garmonlarning izdan chiqishi yoki funksiyasini to‘liq bajarmasligi turli kasalliklarga olib keladi. 
Olimlar XIX ayniqsa, XX asr davomida garmonlarning ish faoliyatini tadqiq etish va ularning 
tuzilishini o‘rganish va bu orqali iloji bo‘lsa, sunʼiy kimyoviy garmonlar yaratish ustida ko‘p 
tadqiqotlar olib borishdi va olamshumul muvaffaqiyatlarga erishildi.
Oqsillar aminokislota qoldiqlaridan tashkil topgan yuqori molekulyar birikmalardir
2
.
Аminokislotalar organik moddalar bo‘lib, o‘zining tarkibida aminoguruh – NH2 va karboksil 
1
И. Н. Зорников, Л. П. Волкова. Проблемы и перспективы международной интеграции высшего образования.-Воронеж, 
2009. С. 13-18
2
John McMurry Organic Chemistry Copyright 2016, 884 р 
38

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6 
guruh -COOH ni peptid bog‘i orqali bog‘langan holda tutadi. Oksillar hosil bo‘lishida, yaʼni amino 
va karboksil guruhlarni bog‘lashda, faqat bitta uglerod atomi bor aminokislotalar ishtirok etadi.
Umumiy holda aminokislotalar quyidagicha yozilishi mumkin: H2N-CH(R)-COOH. Аmino va 
karboksil guruhlarini bog‘lab turuvchi uglerod atomiga birlashgan R-guruh oqsillarni tashkil 
etuvchi aminokislotalarning farqini aniqlaydi. Bu guruh faqat uglerod va vodorod atomlaridan 
tashkil topgan bo‘lishi yoki ko‘pincha uglerod, vodoroddan tashqari turli funksional guruhlar 
tutishi mumkin
1
.
Misol tariqasida kimyo va biologiya fanini integratsiyalashgan darsi sifatida “Oqsillar” 
mavzusini o‘tish jarayonida ko‘rib chiqamiz. Ushbu darsda yangi o‘quv materiallarni o‘rganish 
jarayonida axborot texnologiyalardan video, prezentatsiyalar, amaliy va tadqiqot usullaridan 
foydalaniladi. Kimyo fani o‘qituvchisi yangi mavzu materiallarini o‘rganayotganda, taqdimotdan 
foydalanib, mavzuning maqsad va vazifalarini belgilaydi. 
Maqsad:
insulin moddasining yaratilish tarixi, tadqiqoti haqidagi bilimlarni chuqurlashtirish, 
kimyoviy va biologik jihatdan taqqoslash, ularning tarkibi, xususiyatlari va ahamiyatini o‘rganish.