Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 8 - SON 
236 
innervatsiyasiga ko‗rsatgan patologik ta‘siri natijasida dizartrik bola nutqida 
murakkab kamchiliklarga sabab bo‗ladi. Bu muammo o‗z o‗rnida yana qator 
muammolar yigindisini (nutqiy, psixologik, ijtimoiy, intellektual va hakazo...) hosil 
etmokdaki, ular o‗z o‗rnida ushbu to‗siqlar yechimini bir emas balki, bir qancha 
aspektlar holatini ijobiy rivojlantirilishini talab etadi. 
Hozirgi vaqtda bolalar serebral falajllanishiga ega bo‗lgan bolalar soni ortib 
bormoqda. Xususan, L.O.Badalyanning ma‘lumotlariga ko‗ra, har 1000 ta dunyo 
yuzini ko‗rgan go‗daklarning 1,7-1,9 nafari ushbu xastalik bilan tug‗iladilar, K.A-
Semyonovaning nisbatan keyingi ma‘lumotlariga qaraganda ularning soni har 1000 
tada 2-3 nafarni tashkil etmoqda. Ushbu kasallikka duchor bo‗lgan insonlarning soni 
ortib borayotganligi hamda mavzuning chuqur yoritilmaganligini xisobga olgan holda 
ushbu bolalarga pedagogik-psixologik yordam ko‗rsatishni takomillashtirish vazifasi 
aktual muammolar doirasini hosil qilmoqda. 
Nutq kamchiligiga ega bo‗lgan bolalarning psixologiyasini ilmiy – nazariy va 
metodologik asoslarini ishlab chiqishda L.S.Vigotskiyning xizmatlari katta. Psixik 
rivojlanishning umumiy qonuniyatlari ham L.S.Vsigotkiy tomonidan ta‘riflab 
berilgan. Olimning ta‘kidlashicha, normal va anomal bola bir xil qonuniyatlar 
bo‗yicha rivojlanadi. Bular quyidagilar: 
1.
Integratsiya.
2.
Psixik jarayonlarning bir tekkisda rivojlanmasligi. 
3.
Moslashuvchanlik[3]. 
Sharq mutaffakiri buyuk olim, tabib bobomiz Ibn Sino aytganlaridek 
pedagogikada bilishda qaysi metod yoki metodikalardan foydalanilmasin ulardan 
ko‗zlanadigan asosiy maqsad bolada haqiqiy bilim hosil qilish, mustaqil va mantiqiy 
fikrlash qobilyatini rivojlantirish nazariyani amaliyot bilan tatbiq qilishni bila olishi 
lozimdir. Ko‗pchilik bolalarda diqqat e‘tiborning o‗zgaruvchanligi, ixtiyoriy 
diqqatning pastligi harakatlarning rejalashtirishdagi qiyinchiliklar kuzatildi. Bolalarda 
ixtiyoriy diqqatning past darajada rivojlanganligi ham uchrab turadi yani bunda 
bolalar yo‗l-yo‗riqlarni aniq emas tushunarsiz idrok etadilar uzun – yuluq idrok 
etishlari; berilayotgan topshiriqlarga diqqatlarini jamlashga uni bajarishga birdan 
kirisha olmay qiynaldilar. Diqqatning yana bir salbiy jihatlaridan biri bu 
parishonxotirlikdir.
Dizartirya quyidagi belgilarga ega: 
-
Nutqiy artikulyatsiya motorikasi va nutqiy nafas bilan bog‘liq b o‗lgan 
tovushlar talaffuzi; 
-
Ovoz bilan bog‘liq muammolar; 
-
Ham unli ham undosh tovushlarda kamchiliklar kuzatiladi;
-
Artikulyatsiya praksisining yetarli emasligi; 

---