Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
15 
asar g‗oyasini amalga oshirishga yordam bergan. Bu esa asarning ham kо‗rinishi, 
ham mazmunini yaxlit bir tizimga keltiradi. 
Kompozitsiyaning yuqori qismida uchta terak simmetrik hamda ritmik 
takrorlanishi asarning dinamik holatini ta‘minlagan. Teraklarda musavvir hayotda 
shoh bо‗ladimi yoki gado, insonlar til va dil birligini hech qachon unutmasligi ya‘ni 
о‗zini anglagan holda yashashi lozimligiga ishora qilgan. Qirlarning tо‗lqinsimon 
shakli inson hayotining tun va kunduzdan iboratligiga ishora qilgan. Xuddi shu 
mazmunni osmondagi bulutlarning dinamik holatida ham kо‗rish mumkin. Asarning 
umumiy tuzilishi tо‗g‗ri tо‗rtburchak shaklida joylashtirilgan. Asarning bо‗yi eniga 
qaraganda katta olingan. Bu asarning g‗oyasini, yechimini amalga oshirishga xizmat 
qilgan.Musavvir asar kompozitsiyasida орифлар besh guruhga ajratadi bu hammasi 
umumiy maqsadga qaratilgan.
Kompozitsiyada musavvir nima uchun asarni besh guruhga ajratadi? Buning 
1-chi sababi kompozitsiya muvozanatini saqlash bо‗lsa, ikkinchisi 5 raqami besh 
kunlik dunyoni, ya‘ni insonlar bu dunyoga vaqtincha sinovga kelganligini anglatadi. 
Har bir inson ruhiy poklikka erishishi kerakligiga ishora qiladi. Asar aylana shaklda 
joylangan bо‗lib, 5ta qism simmetrik joylashgan bо‗lsa-da, uning mohiyati dinamik 
holatda aks ettirilgan. 
Xullas, 
Samo 
marosimini 
о‗tkazish quyidagi bosqichda amalga 
oshirilganligini sо‗fiylar raqsi orqali anglab yetsa bо‗ladi: 
1.
Ertalab yoki kechki payt sо‗fiylar davra qurib о‗tirishgan. 
2.
Sо‗fiylar diniy sanolar, duolar о‗qishgan. Keyin jо‗r bо‗lib о‗qishgan. 
3.
Musiqachilar kuy chalganlar. 
4.
Raqsga tushgan. 
5.
Ular raqs orqali jazavaga tushish holatida bо‗lganlar. 
6.
Raqs sо‗ngida muraqaba xayolot ummoniga g‗arq bо‗lib, aslida boshqa 
dunyo ilohiy olam g‗ami bilan mashg‗ul bо‗lganlar. 
Oriflar ―Ishroq‖ (arabcha porlash, jilva) murakkab psixologik holatida 
bо‗lgan. Ya‘ni sо‗fiylar zikr tushganlarida jazavaga tushishlarining sо‗nggi davrida 
Parvardigorga yaqinlashgan Behzodning insoniy kechinmalar, dunyoviy va diniy 
falsafiy qarashlari lirotik va romantik sujetlarda yorqin tasvirlangan. ―Орифлар 
raqsi‖ asardagi inson bilan koinot uyg‗unligi mohiyatini anglash psixologiyasining 
modeli berilgan bо‗lib, unda Kamoliddin Behzod asaridagi tizimlar uyg‗unligi va 
bog‗liqligi aks ettirilgan. 
7.
Raqs sо‗ngida muraqaba xayolot ummoniga g‗arq bо‗lib, aslida boshqa 
dunyo ilohiy olam g‗ami bilan mashg‗ul bо‗lganlar. 
О‗rta Sharq xalqlari asriy orzu armonlarni aks ettiruvchi mavzularga о‗ziga 
xos yangilik kiritgan. Behzod dunyoning fusunkor tarovati, hayotning boy va 

---