Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
14 
Kamoliddin Behzod ham о‗zini tasvirlagan. Bu esa yuqoridagi fikrimizga dalil bо‗la 
oladi. Shundan sо‗nggina asarlarida rang-tasvir tili orqali voqelikni bir tizimga soladi 
va uni aks ettiradi. Shu sababli, Kamoliddin Behzodning ―Oriflar raqsi‖ asarini 
modellashgan holda tahlil qilib chiqishga jazm qildik. Kamoliddin Behzod asari 
orqali inson о‗zligini anglashning uchinchi yо‗lini bir tizimga solib, isbotlab bergan. 
Tarixga nazar tashlasak XV asr oxirida Xurosonda va XVI-XVII asrlarda 
Movaraunnahrda sо‗fiylikka asoslangan miniaturalar paydo bо‗ldi. ―Sо‗fiylik tasavvuf 
dunyosini bilishni, aniq kundalik hayotni, insonning dunyo va koinot, zamon va 
makon, lahza va abadiyat, hodisa va mohiyat haqidagi tushunchalari bilan bog‗liq 
qarashlarni о‗zida aks ettiradi. Insonlar koinot bilan uch yо‗l orqali bog‗langanlar. 
Birinchisi tush orqali, ikkinchisi ilhomlanish jaryonida, uchinchisi insonlar о‗ylab 
topgan yо‗l ―Samo‖ tadbiridir. 1-rasmda inson bilan koinotning olti jarayonda 
bog‗lanish modeli berilgan. Inson g‗oyibona oltita yо‗l bilan bog‗lanadi, birinchisi 
tush orqali, ikkinchisi ilhomlanish, uchinchisi xayol, tо‗rtinchisi ibodat, beshinchisi 
samo tadbiri, oltinchisi vahiy orqali ( vahiy faqat payg‗ambarlarga orqali xabar 
kelishi). 
(A - Alloh. S - inson 1 - Tush, 2 - Ilhomlanish, 3 - Xayol, 4 - Ibodat, 5 - Samo 
tadbiri, 6 - Vaxiy). 
Samo tadbirini kо‗pgina rassomlar aks ettirganlar. Shulardan biri Kamoliddin 
Behzoddir. 
Xuroson va Movarounnahrda ―Samo‖ deb nomlangan diniy marosim ertalab 
yoki kechki payt о‗tkazilgan. Bu marosimda Kamoliddin Behzod juda kо‗p 
qatnashib, qalbidagi his-tuyg‗u va an‘analarning falsafiy psixologik ma‘nosini, ya‘ni 
koinot bilan inson о‗rtasidagi munosabatlar hamda komil inson falsafasi haqidagi 
hikmatni о‗z asarlarida chiziq, shakl va ranglar orqali kо‗rsatishga harakat qilgan. 
Hayoti va ijodi davomida qiziqarli va о‗lmas milliy an‘analarga tayanib, yoshlarni 
barkamol inson ruhida tarbiyalash zaruratini anglagan holda ―Samo‖ deb nomlangan 
marosimidan ta‘sirlanib 1480-yil Hirotda ―Sо‗fiylar raqsi‖ nomli asarini yaratdi. 
Asarda tabiatning eng gо‗zal fasli – bahor tasvirlangan. 
Asarning umumiy kо‗rinishi simmetrik joylashgan bо‗lsa-da, qismlarining 
kо‗pi assimetrik holatda tasvirlangan. Asar koloriti jigar rang bо‗lib, kompozitsiyada 
biror bо‗shliq joy qoldirilmagan. Hamma joy bezab chiqilgan. Asar insonlarni 
gо‗zallik olami, olam va Alloh gо‗zalligini qalb bilan kо‗rishga undaydi. Gо‗zallik 
qalbidagi falsafani qalbdan о‗qishga chaqiradi.
Asarning orqa planida qirlar ramziy ma‘noda tо‗lqinsimon, ya‘ni dinamik 
holatda tasvirlagan. Qirlarning dinamik berilishi asar g‗oyasini amalga oshirishga 
qaratilgan. Insonlarning dinamik holati bilan yer, osmon, hatto tabiat bir yaxlit 
uyg‗unlikda tasvirlangan. Osmondagi bulutlarning jо‗shqin harakatda tasvirlanishi 

---