TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON
106
Zahmatkash va faol adabiyotshunos olimlardan biri Sobir Mirvaliyev o‗zining
«O‗zbek adabilari» kitobida o‗zbek adabiyotining yirik namoyandalaridan biri
Abdulla Qodiriy va uning tarjimayi holi haqida quyidagilarni bayon etib,
yozuvchining 1926-yilga qadar kechgan hayotiga oydinlik kiritib, shunday yozadi:
«Har holda bemavridroq bo‗lsa kerak, kambag‗al, bog‗bonlik bilan kun
kechirguchi bir oilada…tug‗ilg‗onman Yoshim to‗qqiz-o‗nlarga borg‗ondan so‗ng
meni maktabga yubordilar. Maktabda ikki-uch yil chamasi eski usulda o‗qib, keyingi
vaqtlarda oilamizning nihoyatda qashshoq kun kechirgani vajhidan o‗n ikki yoshimda
meni bir boyga xizmatchilikka berdilar. Xo‗jayinim o‗zi savdogar kishi bo‗lub,
o‗rischa yozuv-chizuv bilaturg‗on odamga muhtoj edi. Shu ta‘ma bo‗lsa kerak, meni
o‗ris maktabiga yubordi. 1912-yilda manfaktur bilan savdo qiluvchi bir kishiga
yilig‗a 50 so‗m barobariga prikazchik bo‗lub kirdim Shu miyonalarda bozor vositasi
bilan tatarlardan chiqadig‗on gazetalarni o‗qib, dunyoda gazeta degan gap borlig‗iga
imon keltirdim, 1913-yilda o‗zbekcha «Sadoyi Turkiston», «Samarqand», «Oina»
gazetalari chiqa boshlag‗och, menda shularga gap yozib yurish fikri uyg‗ondi... 1913
yilda chiqqan «Padarkush» ta‘sirida «Baxtsiz kuyov» degan teatr kitobini yozib
yuborg‗animni o‗zim ham payqamay qoldim [5,B.27-28]».
Maktab darsliklarida shoir va yozuvchilarimizni tarjimayi holi haqida o‗zlari
bayon qilgan ma‘lumotlar yoxud farzandlari, zamondoshlari tomonidan bildirilgan
voqealar asosida berilsa, o‗quvchini qiziqishi, ishonchi ortadi. Adiblarga nisbatan
mehri va muhabbati oshadi. O‗quvchi yozuvchi asarini o‗qir ekan, qahramonlari
xarakterida adibning qiyofasini gavdalantirishga harakat qiladi. Barcha ijobiy
xislatlar ularga tegishli, deb hisoblaydi.
Taniqli olmon olimasi Ingeborg Baldauf o‗zining «XX asr o‗zbek adabiyotiga
chizgilar» nomli ilmiy-publisistik risolasida Abdulla Qodiriy haqidagi qarashlari,
kuzatishlari, fikr-mulohazalarini quyidagicha bayon etadi: «Modomiki, Abdulla
Qodiriyning o‗zi kitobdagi voqealarni
«tabiiy»
deb atagan ekan, demak, ular o‗ta
realistik, ya‘ni har holda agar joiz bo‗lsa,
«ilk realistik»
dir[6,B.55]».
Olima Ingeborg Baldaufning fikrlarida jon bor edi. Negaki, adibning deyarli
barcha asarlari real voqelikka asoslanadi. Qahramonlari ham o‗sha davr odamlaridir.
Yozuvchi yon-atrofdagi insonlar xarakterini chuqur kuzatadi, o‗rganadi. O‗shalar
hech bo‗lmaganda epizodik obrazga aylanadi, qoladi.
«Hol tarjimasidagi saktalik va soxtaliklar» xususida fikrlar bildirgan
adabiyotshunos A.Rasulov yozuvchi biografiyasi bilan uning asari orasidagi uzviy
bog‗lanish, ruhiy yaqinlik ahamiyatiga alohida e‘tibor beradi: «Yozuvchi holati bilan
ijodi orasida uzviy bog‗liqlik bor. Har qanday asarda yozuvchi ruhi, holi, qalbi aks
etadi. Asarlar sinchiklab o‗rganilsa, ular yozuvchi holati, ruhiyati haqida ko‗p
narsalar so‗zlab beradi [7,27-b.]».
Do'stlaringiz bilan baham: |