Тошкент давлат иқтисодиёт университети ва

КИРИШ (докторлик диссертацияси аннотацияси)

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Халқаро Валюта Фондитомонидан валюта сиёсатида амалга оширилаётган ислоҳотлар бўйича эълон қилинган ҳисоботда фондга аъзо мамлакатларнинг 12,5 фоизи ўз валюта курси режимини қатъий боғлиқликдаги гуруҳ таснифларида, 42,2 фоизи юмшоқ боғлиқликдаги таснифларда, 39,5 фоизи сузувчи валюта курси режими таснифларида, 9,4 фоизи эса бошқа боғлиқликдаги валюта курси режими таснифларида олиб бораётганлиги кўрсатиб ўтилган¹. Ушбу валюта курси режими таснифларига қараб, мамлакатлар иқтисодиётининг ривожланганлик, эркинлик ва такомиллашганлик ҳолатига муайян даражада баҳо бериш мумкин. Шу боис, кўплаб ривожланган ва ривожланаётган мамлакатлар ўз халқаро иқтисодий ва молиявий муносабатларида валюта сиёсатини, шу жумладан, унинг методологик асосларини мунтазам равишда такомиллаштиришга қаратилган комплекс чора-тадбирлар тизимига алоҳида эътибор қаратадилар.
Айниқса ушбу жараён ривожланаётган мамлакатлар амалиётида янада муҳим аҳамият касб этиб, уларни халқаро иқтисодий ва молиявий муносабатларга фаол интеграциялашишга, халқаро капиталлар оқимининг самарали тақсимланишига ҳамда мамлакат инвестицион жозибадорлигини оширишга ундовчи асосий омиллардан бири ҳисобланмоқда. Ана шу мақсадда бугунги кунда кўплаб ривожланаётган мамлакатлар томонидан валюта сиёсатининг восита, инструмент ва механизмларини ҳамда уларнинг методологик асосларини такомиллаштиришга қаратилган фундаментал тадқиқотлар олиб борилмоқда. Хусусан, валюта курсининг ташқи иқтисодий алоқаларга таъсирини таҳлил қилиш ва баҳолаш, мақбул валюта курси режимини танлаш ва таснифлашнинг методологик жиҳатларини такомиллаштириш, турли валюта курси режимлари шароитида пул-кредит сиёсатини мувофиқлаштириш, валюта курси тебранишларини эконометрик моделлаштириш ва прогнозлаштириш, валюта курсининг монетар ва номонетар омилларга, шу жумладан, халқаро пул ўтказмалари ва транзакцияларга ҳамда бошқа макроиқтисодий кўрсаткичларга таъсирини ўрганиш каби йўналишлардаги тадқиқотлар шулар жумласидан.
Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантириш ва либераллаштиришнинг янги босқичи даврида бошқа соҳалар сингари валюта сиёсати соҳасида ҳам чуқур ислоҳотларни амалга ошириш ва такомиллаштириш зарурияти юзага келди. Шунга кўра, Ўзбекистон Республикасини 2017-2021 йилларда ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида банк тизими, шу жумладан, валюта сиёсати тизимида туб ислоҳотларни амалга ошириш устувор йўналишлардан бири сифатида белгилаб берилди². Мазкур йўналишдаги чора- тадбирларнинг амалга оширилиши валюта сиёсатидаги мавжуд муаммоларни,



¹ International Monetary Fund, Annual Report on Exchange Arrangements and Exchange Restrictions. Washington, October 2017. p. 8.
² Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисидаги ПФ-4947-сонли Фармони // Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. – Тошкент, 2017. №6, 70 модда.
жумладан, валюта муомаласи соҳасининг ҳаддан зиёд маъмурий тартибга солиниши, алоҳида тармоқлар ва хўжалик юритувчи субъектлар учун имтиёз ва преференцияларнинг асоссиз равишда қўлланиши, бизнес юритишдаги тенг бўлмаган шарт-шароитларнинг вужудга келиши, рақобатни амалга оширишда бозор тамойилларининг бузилиши, хорижий инвестицияларни жалб қилиш, товарлар ва хизматлар экспортини ошириш, умуман, мамлакатимиз иқтисодий ривожланишига тўсқинлик қилувчи омилларнинг бартараф этилишига имкон яратади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 9 январдаги ПФ-5296-сонли «Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги, 2017 йил 2 сентябрдаги ПФ-5177-сонли «Валюта сиёсатини либераллаштириш бўйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тўғрисида»ги фармонлари ҳамда 2017 йил 12 сентябрдаги ПҚ-3270-сонли
«Республика банк тизими барқарорлигини янада ошириш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ва 2017 йил13 сентябрдаги ПҚ-3272-сонли
«Пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги ҳамда бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу диссертацион тадқиқот муайян даражада хизмат қилади.