Toshkent davlat iqtisodiyot

 

107 

 

Bob bo‘yicha xuloslar 

Mahsulotning  hayotiylik  davri  –  vaqt  o‘tishi  bilan  standart  mahsulot    foydasi  va 

sotuv  hajmining  qanday  o‘zgarishini  tavsiflaydigan  konsepsiya.  Tadqiqotchilar 

hayotiylik  davri  bosqichlarini  turlicha  tavsiflaydilar,  ayrim  olimlar  to‘rt  bosqichli 

modellarni taklif etadi.

 

Mahsulotning hayotiylik davri konsepsiyasini asosiy marketing haqiqatlarini qayd 

qilish  emas,  balki  strategik  rejalashtirishning  nazariy  vositasi  sifatida  ko‘rib  chiqish 

lozim.  Bu  konsepsiya  foyda  va  sotuv  hajmiga  ta’sir  etuvchi  bozor  omillarini 

tavsiflaydi.  Bu  marketing  faoliyatiga  bog‘liq  bo‘lgan  natijalarni  bashorat  qilish  emas, 

normativ modeldir.

 

Aksariyat sanoat korxonalari sanoat mahsulotlari assortimenti va ishlab chiqarish 

strukturalarini  o‘zgartirish  jarayonlarini  bosqichma  bosqich  amalga  oshirib  boradi  va 

bu  jarayon  ishlab  chiqarish  jarayoninidagi  texnologiyalarni  doimo  yangilab  borish 

vazifasini qo‘yadi.

 

Etuk  mahsulotni  xorijiy  bozorga  chiqarish  mahsulotning  hayotiylik  davrini 

«yangilash»  usullaridan  biridir.  Dastlab  mahsulot  xorijiy  bozorda  o‘ziga  xos  holatni 

egallaydi,  biroq  uning  sotuvi  o‘sgandan  keyin  u  mahalliy  raqobatchilarni  jalb  eta 

boshlaydi.  Mahalliy  ishlab  chiqaruvchilar  tomonidan  raqobat  o‘sadi,  ular  qoidaga 

ko‘ra transport xarajatlari pastligi va to‘plangan tajribalar tufayli narx ustunligiga ega 

bo‘ladi.

 

Mahsulot  portfelining  bazaviy  konsepsiyasi  ilk  bora  Boston  konsalting  guruhi 

asoschisi  Bryus  Xenderson  (Henderson)  tomonidan  1970  yilda  chop  etilgan 

broshyurada  ilgari  surilgan.  Mazkur  konsepsiyada  korxonaning  barcha  mahsulotlari 

doirasi  asosan  raqobatli  bozor  tomonidan  taqdim  etiladigan  imkoniyatlarga  muvofiq 

korxona  resurslarini  taqsimlash  va  foydalanish  nuqtai  nazaridan  bir-biriga  ta’sir 

etuvchi  va  strategik  o‘zaro  aloqada  bo‘ladigan  biznes  yo‘nalishlari  yig‘indisi  sifatida 

ko‘rib chiqiladi.

 

Mahsulot  portfelini  tahlil  qilish  mantiqi  bo‘yicha  bozor  ulushi  asosiy  strategik 

o‘zgaruvchi  hisoblanadi,  chunki  ishlab  chiqarish  va  sotuv  hajmi  eng  katta  bo‘lgan 

raqobatchi  xarajatlari  past  bo‘lgan  ishlab  chiqaruvchining  ustunliklariga  ega  bo‘ladi 

---

 

108 

 

degan  muhim  fikr  bilan  belgilanadi.  Bu  narx  ustunligining  ikkita  asosiy  manbasi  – 

«miqyos samarasi» va «tajriba egri chizig‘i» tufayli ro‘y beradi.

 

Yangi  mahsulotlar  g‘oyalarini  to‘plash  tizimi  mijozlar  va  distribyutorlarda 

g‘oyalar  paydo  bo‘lishini  va  bu  g‘oyalarni  firmadagi  axborot  to‘plash  mos  keluvchi 

punktiga  yetkazilishi  aniq  jarayoni  mavjudligini  kuzatib  boradigan  tajribali  savdo 

personali  mavjudligini  nazarda  tutadi.  Bunday  jarayonlar  g‘oyalar  manbalari  bilan 

teskari  aloqani  ta’minlashi  lozim.  Bu  jarayon  bilan  muhim  yuridik  masalalar  ham 

bog‘liq.

 

Innovatsion  mahsulotni  bozor  shakllantirish  muvaffaqiyatli  bo‘lishi  uchun 

tarqatilishi  lozim  bo‘lgan  g‘oya  yoki  konsepsiya  sifatida  tasavvur  qilish  mumkin. 

Tarqatish  bu  –  uning  doirasida  ijtimoiy  tizim  a’zolari  bir-biriga  bevosita  va  bilvosita 

ta’sir  ko‘rsatadigan  jarayon  bo‘lib,  yangi  mahsulotdan  foydalanishda  olinadigan 

foydani  namoyish  etishga,  shuningdek,  innovatsion  mahsulotni  qabul  qilishga 

undaydigan bosim ko‘rsatiga imkon beradi.  

Sanoat  bozorlarida  innovatsion  mahsulotlar  tarqatish  jarayoni  bu  –  nafaqat 

ijtimoiy  o‘zaro  aloqalar  jarayoni,  balki  iqtisodiy  jarayon  ham  bo‘lib,  uning  natijasida 

raqobat sharoitlari, bozor strukturasi, daromadlar va xarajatlar hajmi o‘zgaradi. 

 

Yangi  sanoat  mahsuloti  bu  –  qoidaga  ko‘ra,  moslashuvchan  texnik  konsepsiya 

bo‘lib,  «kashshoflar»  va  ilk  izdoshlar  mahsulotni  o‘zlashtirishi  bilan  rivojlanadi  va 

o‘zgarib  boradi.  Sanoat  mahsuloti  unga  zarur  qo‘shimcha  xizmatlar  to‘plami 

qo‘shilmagunga qadar tugallanmagan bo‘lib qolaveradi.