Toshkent davlat iqtisodiyot

XIX BOB. XIZMATLAR  SOHASI KORXONALARIDA  IChKI 

MARKETING 

 

19.1.  Ichki marketingni mazmuni va mohiyati 

Tovarlar  va  xizmatlar  ishlab  chiqarish  va  sotish  bugunga  kunda 

iste’molchini  qondirish  jarayoni  sifatida  va  ancha  kamroq  darajada  –  ishlab 

chiqarish  jarayoni sifatida ko‘rib chiqilishi lozim. 

Ko‘plab,  ayniqsa,  xizmatlar  sohasida  faoliyat  yurituvchi  firmalarda,  o‘z 

xodimlari  birinchi  mijozlar  hisoblanadi.  Firma  ichida  maxsus  funksional  hudud 

sifatida  ichki  marketingni  tashkil  qilish  «mijozga  yo‘nalganlik»  aossiy  marketing 

tamoyilini  amalga  oshirishga  xizmat  qiladi.  Xizmatlar  industriyasi  tarmoqlarining 

katta  qismi  shunisi  bilan  ham  o‘ziga  xoski,  xodimlar  ishlab  chiqarilayotgan  va 

ko‘rsatilayotgan xizmatning (mahsulotning) bir qismini tashkil qiladi. Shu sababli 

ko‘p  sonli  marketing  harakatlari  nafqat  tashqariga,  bozor  va  mijozlarga,  balki 

ichkariga – o‘z personaliga ham qaratilishi lozim. Personal o‘z firmasi va u ishlab 

chiqradigan va sotadigan xizmatlarga g‘ayratli munosabatda bo‘lishi lozim. Tashqi 

marketing  firmani  mijozlar  oldiga  olib  keladi,  lekin  ularni  ushlab  qolish  uchun 

yana ichki marketing ham zarur. 

Ichki marketing ikki xil turdagi foydani ta’minlashi lozim:  mamnun bo‘lgan 

mijoz va mamnun bo‘lgan xodim. 

Ichki  marketing  mohiyati  va  mazmunini  aniqlashga  bir  kator  yondashuvlar 

mavjud bo‘lib, ular quyidagilarni ifodalaydi: 

➢ xizmatlar  sohasi  tashkilotlarida  bevosita  mijozlar  bilan  muloqot  qiluvchi 

xodimlarni  samarali  motivatsiyalash  uchun  foydalaniladigan  marketing.  Ichki 

marketing  xizmatlar  sohasida  faoliyat  yurituvchi  firmalarda  qo‘llanadigan 

marketing  turlaridan  biri  bo‘lib,  firma  personaliga  nisbatan  an’anaviy  marketing 

falsafasi  va  usullari  qo‘llanishini  ko‘zda  tutadi.  Oliy  rahbariyat  tashqi 

iste’molchiga  yo‘naltirilgan  an’anaviy  tashqi  marketing  strategiyasi  bilan  bir 

qatorda  ichki  iste’molchiga,  ya’ni  firmanng  tashqi  iste’molchilarga  xizmat 

---

 

331 

 

ko‘rsatuvchi  personaliga  yo‘naltirilgan  ichki  marketing  strategiyasini  ham 

rivojlantiradi; 

➢ mijozlarga  xizmat  ko‘rsatish  sifatini  oshirishga  qaratilgan  yuqori  malakali 

firma  xodimlarini  o‘qitish,  motivatsiyalash  va  ushlab  qolish  bo‘yicha  ishlar. 

Mijozlarga  xizmat  ko‘rsatish  bilan  band  bo‘lgan  xodimlar  motivatsiyasiga  ta’sir 

etuvchi omillarni aniqlash va bu xodimlar mijozlarning shikoyat va da’volarini eng 

samarali  qondirish  uchun  ularga  bog‘liq  bo‘lgan  barcha  ishlarni  qilishi  uchun 

qo‘shimcha chora-tadbirlar ko‘rish lozim; 

➢ bir  vaqtning  o‘zida  va  izchillikda  mijozga  va  personalga  yo‘nalganlik 

tufayli  marketingni  firma  falsafasiga  aylantirishga  olib  keladigan  kadrla 

menejmenti  va  marketing  vositalari  bilan  ichki  firma  jarayonlarini  sistematik 

ravishda optimallash; 

➢ marketing konsepsiyasiga muvofiq bozorda xaridor va sotuvchining o‘zaro 

aloqa  tamoyillari  asosida  firma  ichida  alohida  mutaxassislar  va  bo‘linmalar 

o‘rtasida muvofiqlashtirilgan o‘zaro munosabatlar o‘rnatish texnologiyasi; 

Ichki  marketing  kompleksi  «firma  -  personal»  munosabatlar  strategiyasini 

tavsiflaydi.  Personalga  o‘ziga  xos  mijozlar  sifatida  munosabatda  bo‘lish  va 

ularning  ehtiyojlarini  qondiradigan  o‘ziga  xos  mahsulot  bilan  ta’minlash  lozim. 

Inson resurlari va marketing harakatlarini birlashtirish firma uchun yaxshi natijalar 

olib  kelishi  mumkin.  Ma’lum  bir  firmada  ishlayotgan  xodimlar  ushbu  firmaga  va 

uning  resurslariga  ehtiyoj  sezadi:  bu  yerda  ular  ish  haqi  oladi,  o‘zining  kasbiy  va 

ijodiy  salohiyatini  amalga  oshiradi,  ma’lum  bir  muloqot  doirasiga  ega  bo‘ladi  va 

hakozolar.  Firma esa xodim  resurslariga  va uning o‘ziga  muhtojlik sezadi, chunki 

aynan uning professional xislatlari firmaga ishlashga yordam beradi, uning gullab-

yashnashi negizini shakllantiradi. Firma bo‘linmalari, xodimlari va rahbariyatining 

marketing  tamoyillari  asosida  o‘zaro  aloqalari  ichki  marketing  mohiyatini  tashkil 

qiladi. 

Shunday  ekan,  ichki  marketing  vazifalari  -  firmaning  barcha  xodimlari  bir-

birining  faoliyat  ma’nosini  tushunishi  va  har  bir  xodimning  firma  faoliyati 

ma’nosiga qiziqishini ta’minlash hisoblanadi. 

---

 

332 

 

Ichki  marketing  maqsadi  -  tashqi  mijozlarga  sifatli  xizmat  ko‘rsatishni 

biladigan  va  istaydigan  yuqori  malakali  mutaxassislar  jalb  qilish,  ushlab  qolish, 

o‘qitish va motivatsiya qilishdir.