Toshkent davlat iqtisodiyot

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

16.2-rasm. Narx belgilash usulini tanlash bo‘yicha qaror qabul qilish 

chizmasi 

 

Narxni sezuvchanlik darajasiga ta’sir etuvchi omillar 

1) 

unikal  qiymat  –  agar  xizmatning  raqobatchisi  bo‘lmasa  yoki  u  unikal, 

hayotiy muhim naf keltiradigan bo‘lsa, xaridorlar narxga kamroq e’tibor qaratadi; 

2) 

o‘rinbosar-xizmatlar  haqida  xabardorlik  -  xaridorlar  agar  o‘rinbosar-

xizmatlar haqida xabardor bo‘lmasa, narxga kamroq e’tibor qaratadi; 

Firma stratеgiyasi 

 

еtakchilik 

 

diffеrеntsiatsiya 

 

markazlashuv 

 

Ma'qul kеladigan joylashtirish  

 

Narx shakllantirish stratеgiyasi maqsadlari 

 

Sotuv hajmini 

oshirish 

Foyda massasini 

oshirish 

Boshqa maqsadlar 

 

Xarajatlar tahlili 

 

Talab tahlili 

 

Narx elastikligini tadqiq 

etish 

Istе'mol qiymatini 

ўlchash 

Eng maqbul kеladigan 

narx topish 

Raqobat tahlili 

 

mukammal 

 

diffеrеntsiyalan

magan 

mukammal 

innovatsion 

Bozor narxi 

 

Nisbiy narx 

 

Maksimal ma'qul 

kеladigan narx 

Kirib borish 

narxi 

---

 

273 

 

3) 

taqqoslash 

qiyinliklari 

- 

agar 

xizmat 

ko‘rsatish 

jarayonini 

raqobatchilarning  xuddi shunday xizmatni ko‘rsatish jarayoni bilan taqqoslash  imkoni 

bo‘lmasa,  xaridorlar  narxga  kamroq  e’tibor  qaratadi.  Xizmatlar  sohasida  taqqoslash 

qiyiliklari  samarasi  kuchli  va  o‘ziga  xos  tarzda  namoyon  bo‘ladi:  ushbu  xizmatda 

uning  ashyoviy  tarkibiy  qismlari  qanchalik  kam  ahamiyatli  bo‘lsa,  mijozlarning  turli 

firmalar  xizmatlarini  taqqoslashi  shunchalik  qiyin  bo‘ladi.  Aytaylik,  ta’mirlash 

ishlarini  umuman olganda, xarid qilgunga qadar, turli  firmalar tomonidan ta’sirlangan 

binolarni borib ko‘rgan  holda  ham baholash  mumkin.  Lekin  uyali aloqa operatorining 

xizmati  sifatini  faqat  uning  mijoziga  aylangach  baholash  mumkin  bo‘ladi.  Mos 

ravishda,  ashyoviylik  darajasi  eng  past  bo‘lgan  xizmatlarni  sotuvchi  firmalar  narx 

belgilashda oson taqqoslanadigan moddiy mahsulotlar yaratish bilan bog‘liq xizmatlar 

ko‘rsatuvchi firmalardan ko‘ra ko‘proq erkinlikka ega bo‘ladi; 

4) 

arzon yakuniy xizmat samarasi - ularning xarajatlari umumiy xarajatlarga 

(daromadga) nisbatan qanchalik past bo‘lsa, xaridorlar narxga kamroq e’tibor qaratadi; 

5) 

xarajatlarni  taqsimlash  samarasi  -  agar  xarajatlarning  bir  qismini  boshqa 

tomon sarflasa, xaridorlar narxga kamroq e’tibor qaratadi; 

6) 

«narx  –  sifat»  samarasi  -  xizmat  yuqoriroq  sifatga,  nufuzga  va 

eksklyuzivlikka  ega  deb  hisoblanadi.  Qator  holatlarda  mijozlar  hatto  xizmatlarga  pul 

to‘lagan  va  ularni  iste’mol  qilganidan  (olganidan)  so‘ng  ham  xizmatlar  sifatini 

ob’ektiv  baholay  olmaydi.  Bu  tibbiyot  va  ta’lim  xizmatlari  sohasida  aniq  namoyon 

bo‘ladi.  Bundan  narx  shakllantirish  sohasidagi  yana  bir  samara  –  sifatni  narx  orqali 

baholash  kelib  chiqadi.  Aytib  o‘tilgan  xizmatlarga  nisbatan  xaridorlarning  narx 

sezuvchanligi pasayadi va narx xizmat sifatining indikatoriga aylanadi. 

Bosqichlarga  ajratgan  holda  xizmatning  boshlang‘ich  (bazaviy)  narxini  hisob-

kitob qilish jarayoni 16.3-jadvalda,  firmaga narxlar bo‘yicha qaror qabul  qilish  uchun 

zarur bo‘lgan axborot turlari ro‘yxati esa – 16.4-jadvalda aks ettirilgan. 

 

 

 

 

---