Toshkent davlat iqtisodiyot

 

187 

 

Davr 

Nazariy ishlarning asosiy mazmuni 

Mualliflar 

1985 yil 

Arizona 

universiteti 

huzurida 

Xizmatlar 

marketingini 

o‘rganish Markazi ochildi 

 

1990 yil 

Xizmatlar  marketingini  boshqarish  bo‘yicha  ilk  xalqaro 

seminar o‘tkazildi 

Marsel universiteti 

90-yillar 

boshlari 

Xizmatlar  marketingi  muammolari  bo‘yicha  ilk  mahalliy 

nashrlar chop etildi 

 

 

XX  asrning  80-yillar  boshlariga  qadar  xizmatlar  marketingi  moddiy-buyum 

shaklidagi  tovarlar  marketingidan  hech  qanday  farq  qilmasligi  lozimligi  haqida  faol 

bahs-munozaralar olib borilgan bo‘lib, bu munozaralar tovarlar va xizmatlarni farqlash 

mezoni juda tortishuvli ekanligi bilan izohlanardi. 

Faqatgina  xizmatlar sohasida  marketing to‘laqonli  fan sohasiga aylanadi. Chunki 

tovar  marketingdan  farqli  o‘laroq,  nafaqat  ishlab  chiqaruvchining  xohish  va  faoliyati, 

balki  iste’molchining  ham  xohish  va  ehtiyojlarini,  xodimlar  psixologiyasini  ham 

ehtiborga olishga zarurat tug‘iladi. 

Takidlashimiz  joizki  “biznes”ning  asosiy  vazifasi  tovar  va  xizmatlarni  sotishdir. 

Shubhasiz  ishlab  chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish  marketingida  buxgalteriya  hisobi, 

bank  ishi,  sug‘urta  va  logistika  faqatgina  vositalar  hisoblanadi.  Vaholanki  xizmatlar 

marketingi yuqori foyda olish va mahsulotni sota bilish garovidir. 

  Xizmatlar  sohasining  an’anaviy  tarmoqlari  bilan  bir  qatorda  har  doim  yangi 

xizmatlar paydo bo‘la boshlaydi. 

  Ta’kidlab  o‘tganimizdek  xorij  olimlari  xizmatlar  sohasiga  o‘tgan  asrning  50-60 

yillarida  e’tiborlarini  qaratdilar.  Xizmatlar  marketingi  sohasidagi  ilk  izlanishlar  70  – 

yillar  boshidan  paydo  bo‘ldi.  Hozirgi  kunga  kelib  xorijda  xizmatlar  marketingi  va 

menejmentini o‘rganuvchi ko‘plab ilmiy izlanish markaz va guruhlari mavjud. 

Bu  mavzuga  bag‘ishlangan  dastlabki  milliy  nashrlar    90  –  yillar  oxiriga  kelib 

paydo  bo‘ldi.  Hozirgacha  xizmatlar  marketingini  o‘rganuvchi  bir  qancha  markazlar 

shakllandi, yurtimiz olimlarining bir qator monografiya va jamoaviy ishlari chop etildi.  

Bu  soha  ustida  xorijda  amalga  oshirilgan  ko‘p  yillik  izlanishlar  natijasi  o‘laroq 

xizmatlar  marketingining  turli  modellari  taklif  etildi.  Shular  jumlasiga  quyidagilarni 

aytib o‘tishimiz mumkin: 

Jon Ratmel modeli (J.Ratmelning xizmatlar marketingi konsepsiyasi).  

---

 

188 

 

Dastlab  J.  Ratmel  tomonidan  tarixiy  shakllangan  ushbu  xizmatlar  marketingi 

1974  yilda  ishlab  chiqilgan.  “Xizmatlar  marketingi”  tushunchasi  1970–  yillarda  g‘arb 

adabiyotlarida  paydo  bo‘lgan  “xizmatlar  sohasida  revalyutsiya”  tushunchasiga  javob 

tariqasida  endigina  vujudga  kelayotgan  edi.  Ushbu  modelning  asosiy  maqsadi 

faqatgina xizmatlar marketingiga tavsif berish emas, balki ishlab chiqarish va noishlab 

chiqarish  sohalarda  mahsulot  va  xizmatlar,  mahsulot  marketingi  va  xizmat 

marketingini  tasniflash  qilishdan  iborat.  Modelning  sxematik  surati  2–  rasmda 

keltirilgan.