Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

9.7-rasm. TMK larda tashqi paralel kreditlash sxemasi 
Manba: 
Mejdunarodniy finansoviy rinok:ucheb.posobie./pod red.d–ra ekon. nauk, prof. 
V.A.Slepova, d–ra ekon.nauk,prof. Ye.A.Zvonovoy.–M.:Magistr, 2007.–282s. 
TMK lar rivojlanishini yana bir xarakterli xususiyati ularni sindikatlashgan 
kreditlar jalb qilinishi hisoblanadi. Sindikatlashgan kreditlar bir necha banklar 
tomonidan TMK larga yirik loyihalarni amalga oshirish uchun taqdim etilib, bu 
banklarga kredit risklarini alohida ishtirokchilari bo‗yicha taqsimlash va o‗z likvidli 
resurslarini nisbatan past darajada ushlab turish, TMKlarga faqatgina qarz kapitali 
kontsentratsiyasi emas, shu bilan birga uni jalb qilish bilan bog‗liq transaktsion 
xarajatlarni pasaytirish imkoniyatini beradi. Ko‗rsatilgan omil va yondoshuvlar 
investitsion (fond) insturmentlaridan tashqi moliyaviy resurslar sifatida tanlash va 
foydalanishda xarakterlidir. Korporatsiya va uning sho‗‘ba strukturalari likvidlikni 
ta‘minlash uchun qisqa muddatli pul mablag‗larini jalb qilish uchun turli 
insturmentlarni qo‗llashadi. Samarali insturmentlardan biri bo‗lib yevroveksellar
(euronotes) emissiyasi hisoblanadi. Bunday yevroveksellar odatda 1, 3 va 6 oy 
muddatga LIBOR stavkasi bazasida hisob-kitob qilingan suzib yuruvchi foizlarda 
emissiya qilinadi. Biroq, ko‗pgina korporatsiyalar konversion sxemalarni 
qo‗llashib, muddati tugashi bilan o‗z veksellari muddatni (ko‗pincha avvalgi 
muddat) yangi muddatga uzaytirishmoqda. Haqiqatda veksellar qisqa muddatda 
o‗rta muddatli tashqi moliyaviy resurslarni faollashtiruvchi insturmentlarga
aylanmoqda. Korporatsiyalar veksellari anderraytingi tijorat banklari tomonidan 
amalga oshirilib, o‗z investitsion portfellari uchun veksellarni xarid qilishlari 
orqali, ko‗pincha ushbu veksel egalariga aylanib qolishmoqda.
 
TMK lar qisqa muddatli tashqi moliyaviy resurslarni jalb qilishda shuningdek, 
yevropa tijorat qog‗ozlari (euro-commercial papers) emissiyasi qilishlari mumkin 
bo‗lib, bu qog‗ozlar joylashtirish anderrayting sindikatlarsiz amalga oshirilganligi 
uchun, bozorda ularni realizatsiya narxi ilgaridan kafolatlangan bo‗lishi mumkin 

---

emas. Yevropa tijorat qog‗ozlarining muddati ko‗pincha investorlar talablari bilan 
aniqlanadi.
Xalqaro amaliyotda tashqi moliyaviy resurslarni jalb qilishda istiqboli 
insturmentlardan biri uzoq muddatli korporativ obligatsiyalar hisoblanadi. 
Korporativ obligatsiyalar bo‗yicha xarajat va daromadlari valyuta turlari bo‗yicha 
joriy foiz stavkalari va korporatsiya joylashgan mamalakat ichki valyutasiga 
nisbatan xorijiy valyuta almashuv kursi dinamikasi sezilarli farqlanishiga olib 
keladi
195
.
Korporatsiya kapital qiymatini belgilanishi TMK moliyaviy resurlarini 
shakllanish manbalari xususiy va jalb qilinadigan moliyaviy resurslarning 
mobilizatsiya xarajatlaridan kelib chiqadi. Boshqacha so‗z bilan aytganda, kapital 
qiymati
–
xususiy va qarz moliyalashtirish manbalari uchun korporatsiyalar 
to‗laydigan o‗rtacha tortilgan narxidir. Uni hisoblash tartibi o‗z ichiga har bir 
moliyalash manbalarining o‗rtacha qiymati (qarz mablag‗lari, imtiyozli aktsiyalar, 
oddiy aktsiyalar,taqsimlanmagan foyda) va TMK balansi passividagi ushbu har bir 
manbalarni ulushi aniqlanadi.
Kapitalning o‗rtacha tortilgan qiymati (weighted average cost of capital–
WACC)