Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Transmilliy banklar (TMB)
–bu yirik unversal bank hisoblanib, ssuda 
kapitalining xalqaro harakatida vositachilik rolini bajaradi.
Ishlab chiqarish va savdo kompaniyalar globallashuv jarayonlarining 
rivojlanish oqibatida bozor subyektlari faoliyatini moliyaviy ta‘minlovchi faoliyat 
strukturasi masshtabining kengayishi. Hozirda dunyodagi yirik banklar 
faoliyatlarini global masshtabda tashkil etishi natijasida,joylashgan mamlakatdan 
tashqarida amalga oshiriladigan operatsiyalar faollashuvi TMB larning 
shakllanishiga olib kelgan. So‗nggi 3–4 o‗n yilliklar banklar faoliyatini 
globallashuvi va ular o‗rtasidagi raqobatning keskinlashuvi davri bo‗lgan.
TMBlar raqobatbardoshlikni oshirish uchun quyidagi strategiya turlari 
qo‗llaniladi
179
:
1)globallashuv jarayonida turli davlatlardagi o‗z iste‘molchilariga yetarli keng 
to‗plamdagi moliyaviy insturmentlar taklif qilishga qodir bo‗lgan bank. Bunda 
yuqori differentsiyalangan narxlar taklif etuvchi emas, balki bozor raqobatiga 
chidamli bank mahsulotlari muhim hisoblanadi.
2)bank mahsulotiga mo‗ljalangan strategiya, bank alohida har bir mijoz 
muammolarni yechishga yo‗naltirilgan innovatsion mahsulotlarni tanlaydi. 
Bankning asosiy faoliyati yuqori foyda normasini ta‘minlovchi yuqori 
differentsiyalashgan, bank mahsulotlarini ishlab chiqish.
3)maxsus mijozlarga mo‗ljallangan strategiya, asosiy maqsad yo bank 
xizmatlar paketlari yoki maxsus xizmatlar sotib oluvchi mijozlarni to‗g‗ri tanlab 
olishdan iborat. 
4)―ekspansionistik‖ (lotincha so‗zdan olingan bo‗lib, expansio– tarqalish, 
kengayish) xarakteridagi strategiya, bazaviy mamlakatida mavjud bo‗lmagan bank 
mahsulotlari va xizmatlarini qidirish uchun boshqa davlat bozorida bank faoliyatini
kengaytirishga yo‗naltirilgan. 
5)davlat faoliyatiga yo‗naltirilgan geografik strategiya, qaysiki yetarli uzoq 
muddatli va barqaror munosabatlar mavjud bo‗lishi. 
178
Globalizatsiya mirovogo xozyaystva: Ucheb. Posobie /pod red. prof. M.N. Osmovoy,dots.A.V.Boychenko.–M.: 
INFRA–M,2006.VIII–11s. 
179
A.N.Zelenyuk.Napravleniya strategii transnatsionalnix bankov. Rossiyskiy vneshneekonomicheskiy vestnik.10–
2013.76–78s.

---

TMB boshqarish faoliyatini sifatini baholashda quyidagi kriteriyalar 
qo‗llaniladi: 
1) bankning kunlik faoliyati kengaygan vertikal va gorizontal aloqalarni 
aniqlaydigan ochiq madaniyat;
2) yuqori sifatli boshqaruv xodimlari,―o‗z iste‘dodlarini o‗stirish‖ natijalariga 
erishish orqali nisbatan yosh potentsial rahbarlarning ishga olinishi;
3) foyda olish bank faoliyatining asosiy maqsadi sifatida;
4) iste‘molchilarga yo‗naltirilgan–bank bozor segmentini ajratib olish 
mahorati va o‗zini tashkiliy tizimini qayta qurish orqali bozorni ushbu 
segmentidagi talabni qondirish;
5)yangi mahsulotga investitsiya qilish (elektron tizim yordamida bank 
mahsulotlari bilan ta‘minlash, kredit kartalar/cheklar va foiz to‗lovlari almashish 
texnikasi);
6) mijozlar va bank mahsulotlari haqidagi ma‘lumotlarni ichiga oluvchi 
matritsali ma‘lumotlar tizimining mavjudligi;
7) sog‗lom kredit siyosati. 
TMB lar tomonidan bank strategiyalarini tahlil qilinishi alohida bank 
strategiyalari va o‗ziga xos ishlanmalarni amalga oshirish imkoniyatini beradi. 
Banklar aniq bir strategiyani tanlashi bank muassasasining universal yoki 
ixtisoslashganligiga bog‗liq bo‗lib, TMB ga aylanish maqsadi bo‗lgan banklar 
quyidagi strategiya turlarini tanlaydi: 
1) yevropa universal bankiga aylanish (Credit Lyonnais va qisman, Banque 
National de Paris – BNP banklari shunday strategiyani tanlashgan);
2)milliy universal bank maqomini saqlagan holda yevropa ixtisoslashtirilgan 
bankiga aylanishi (Societe Generale, Credit Agricole, qisman Credit Sommercial de 
France» – CCF banklari);
3)milliy ixtisoslashtirilgan banklarning yevropa ixtisoslashtirilgan bankiga 
aylanishi (Compagnie Vancaire–filial guruhlari Paribas va Banque Indosuez);
4)milliy ixtisoslashtirilgan bank maqomini saqlanib qolishi (bunday strategiya 
odatda frantsuz regional banklari uchun xos, Credit du Nord). 
Moliyaviy TMK lar faoliyatini xususiyati shundaki, har xil valyuta va 
moliyaviy insturmentlar bilan turli bozorlarda operatsiyalar amalga oshirilishi 
risklarni boshqarishda o‗ziga xos yondoshuvni talab etadi. 
Moliyaviy TMK lar risk–menedjmenti o‗zida bir necha xalqaro valyutalardan 
foydalangan xolda turli moliyaviy insturmentlar bilan operatsiyalar amalga 
jarayonlarida paydo bo‗ladigan risklarga yo‗l qo‗maslik, kompensatsiya yoki 
minimallashtirishga yo‗naltirilgan faoliyatni aks etadi.