Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Valyuta svopi 
Svopning boshqa mashhur turi bu valyuta svopi hisoblanadi. Svopning ushbu 
eng sodda turi bu bir valyutaning asosi va foiz to‗lovlarining boshqa valyutaning 
asosi va foiz to‗lovlariga almashinishini o‗zida aks ettiradi. Valyuta svopi 
kelishuvlari ikta valyataning har birida asosining aniqlanishini talab etadi. Asos 
miqdorlari 
odatda 
svopning 
davrining 
boshlanishida 
va 
oxirida 
ayriboshlanadi.Qachonki ular svop davrining oxirida ayriboshlanilsa, ularning 
qiymatlari balkim biroz farqli bo‗lishi mumkin. 
Kredit riski 
Svop kabi shartnomalar kredit riskiga sabab bo‗luvchi ikki kompaniya 
o‗rtasidagi o‗zaro xususi y kelishuvlar hisoblanadi. Misol uchun moliyaviy institut 
ikta kompaniya bilan shartnomalarni ayriboshlash uchun kirishdi. Agar hech qaysi 
tomonda defolt holati yuzaga kelmasa, moliyaviy institut to‗la xedjerlangan holda 
qoladi. Bir shartnoma qiymatining tushishi doimo boshqa shartnoma qiymatining 
ktarilishi bilan almashinadi. Biroq, bu yerda bir imkon borki, bir tomon moliyaviy 
qiyinchiliklar va defolt holatiga tushadi. Moliyaviy institut qachonki svopning 
qiymati moliyaviy institutga nisbatan ijobiy bo‗lsa, svop amaliyotidan ma‘lum bir 
kredit riski ta‘siriga ega bo‗ladi. Qachonki bu qiymat salbiy bo‗lsa nima sodir 
bo‗ladi va qarshitomon qanday moliyaviy qiyinchilikka uchraydi? Nazariyada, 
moliyaviy institutda pasayishning ortishi kuzatiladi, sababi defolt majburiyatlardan 
qutilishga undaydi. Amaliyotda esa, qarshi tomon uchinchi tomonga shartnomani 
sotgan bo‗lar edi yoki ba‘zi yo‗l bilan uning ishlarini qayta tashkillashtiradi, 
shuning uchun uning shartnomadagi ijobiy qiymati yo‗qotilmagan. Svop 
amaliyotida bu ba‘zan naqd pul mablag‗lari qiymati daslabki ayriboshlanishi ijobiy 

---

196 
qiymatlarga ega bo‗lsa, keyingi ayriboshlashlar salbiy qiymatlarga egadir. Kredit 
riski va bozor riski o‗rtasidagi o‗zaro farqning farqlanishi moliyaviy institut uchun 
biror bir shartnomada muhim hisoblanadi. Yuqorida aytilganidan, kredit riski 
qachonki shartnoma qiymati moliyaviy institut uchun ijobiy bo‗lganda qarshi 
tomonning defolt ehtimolligidan kelib chiqadi. Bozor riski esa foiz stavkalari va 
almashinuv stavkalari kabi bozor o‗zgaruvchilarining o‗zgarishi natijasida 
shartnoma qiymatining moliyaviy institutga nisbatan salbiy bo‗lishi ehtimolligidan 
kelib chiqadi. Bozor riski shartnomalar ayriboshlanishiga kiritish orqali osnlik bilan 
xedjerlanishi mumkin. Kredit riski esa xedjerlash uchun qiyinroq hisoblanadi. 
Kliring uylari 
Ma‘lumki, moliyaviy institutlar o‗rtasidagi o‗zaro asvdolar hajmi juda ham 
katta. Bir moliyaviy institutning defolt holatiga uchrashi boshqa moliyaviy 
institutlarning yo‗qotishlariga sabab bo‗ladi. Natijada, bu moliyaviy institutlarning 
ba‘zilari yana defoltga uchrashi mumkin, ko‗p miqdorli yo‗qotishlarning boshqa 
moliyaviy institutlar uchun yuzaga kelishi, ko‗proq defoltlar va boshqalar. Bu 
2007- yil iyul oyida boshlangan inqiroz davomida moliyaviy institutlar saqlab 
qolish uchun hukumatlarni undagan tizimli risk borasidagi xavotirlanishlar edi. 
Tizimli risklarni kamaytirish maqsadida inqirozdan beri hukumatlar belgilangan 
qonunchilikni talab qilib kelmoqda, ya‘ni klering uylari ko‗p sonli svop va boshqa 
derivativlar uchun qo‗llanilib kelinmoqda. Kliring uylari transaktsiyalarda ikki 
tomon o‗rtasida vositachilik faoliyatini olib borib, u birlamchi marja va 
marjalarning tebranishini fyuchers shartnomalari uchun bir xil yo‗nalishda talab 
etadi.